Itxaso Parola: “Tesia egiteko aukera eman zidatenean, ez nuen asko pentsatu”
Bolonia plana ezarri aurreko azken promozioa izan zen berea. Euskarazko adarrean oso gutxi zirela gogoratu du, 10 inguru, eta, urte batzuetan, neska bakarra. “Ingeniaritzako talde handietan mutilen eta nesken artean izaten den ehuneko bera da, baina, hain gutxi ginenez, ez zen beste neskarik egokitu. Hori bai, ez nuen inolako arazorik izan bakarra izateagatik”.
Irudia: Itxaso Parola Domingo telekomunikazio-ingeniaria. (Argazkia: UPV/EHU)
Azken urtean, Komunikazio optikoak izeneko ikasgaia izan zuen, eta “nahiko interesgarria” iruditu zitzaion. Hala, karrera-amaierako proiektua arlo horretan egitea eskatu zuen, zehazki, Fotonika Aplikatuko taldean. “Han hasi nintzen proiektuarekin, eta asko gustatu zitzaidan. Hortaz, proiektua amaitutakoan tesia egiteko aukera eman zidatenean, ez nuen asko pentsatu”.
Horrela hasi zen tesia egiten. Orain, dagoeneko tesia idatzita dauka, eta laster du aurkezpena. Gustura dago egindako bidearekin, luzea eta, batzuetan, gogorra ere badela aitortu duen arren: “Karrera amaitu eta beste hiruzpalau urte ematen dituzu tesiarekin, eta, bitartean, ikusten duzu zure lagunak dagoeneko lanean ari direla eta zu, berriz, beka batekin zaudela. Baina, oro har, esperientzia positiboa izan da”.
Ikertzen jarraitzeko asmozPertsonalki ere aberasgarria izan dela esan du Parolak: “Batetik, jende asko ezagutu dut, eta, bestetik, artikuluak idazten, hitzaldiak ematen eta horrelako lanak egiten ikasi dut”.
Ikerketaren ikuspuntutik, berriz, esperientzia zabala eskuratu duela iruditzen zaio, bereziki, Fotonikako arloan. Hain zuzen, eguzki-kontzentragailu lumineszente gisa jokatzen duen polimerozko zuntz optiko dopatu berri bat lortu du, merkea eta eraginkorra.
Emaitza itxaropentsutzat jotzen du, eta horrekin jarraitu nahiko luke, “Bilbon ez bada, beste nonbait”. Izan ere, garatu duen zuntz optikoak etorkizuna izan dezakeela uste du; “baina, ikertzen jarraitzeko, finantziazioa lortu behar da”. Badu Braunschweig Unibertsitatera joateko aukera (haiekin elkarlanean garatu zuen proiektua); bederatzi hilabetetarako bakarrik izango zen, ordea, eta nahiago du beste aukera batzuk ere begiratu. “Nolanahi ere, arlo honetan ikertzen jarraitu nahiko nuke”, adierazi du, ziur.
Fitxa biografikoa:Itxaso Parola Domingo Plentzian jaio zen 1991n. Telekomunikazio-ingeniaritza ikasi zuen, eta gaur egun Fotonikako arloan doktorego-tesia ari da bukatzen UPV/EHUko Bilboko Ingeniaritza Eskolan. Bere tesian polimerozko zuntz optiko bereziak aztertu ditu hainbat aplikaziotarako, adibidez, eguzki-kontzentragailu gisa erabiltzeko. Bi ikerketa-egonaldi egin ditu Alemaniako Braunschweig Unibertsitate Teknikoan.
———————————————————————————-
Egileaz: Ana Galarraga Aiestaran (@Anagalarraga1) zientzia-komunikatzailea da eta Elhuyar Zientzia eta Teknologia aldizkariko erredaktorea.
———————————————————————————-
Elhuyar Zientzia eta Teknologia aldizkariarekin lankidetzan egindako atala.
The post Itxaso Parola: “Tesia egiteko aukera eman zidatenean, ez nuen asko pentsatu” appeared first on Zientzia Kaiera.
Kimika sukaldean: arrautzak (II). Zer dira arrautzak?
1. irudia: Arrautzaren hiru osagaiak: oskola, zuringoa eta gorringoa. (Argazkia: stevepb – domeinu publikoko irudia. Iturria: pixabay.com)
Arrautzaren masaren %10 oskola da, %30 gorrigoa eta %60 zuringoa. Oskola alde batera utzita, elikagai denaren herena gorringoa da eta bi heren zuringoa. Arrautzak txita bat egiteko beharrezkoa den guztia du barruan: nutrienteak, erregaia eta makineria kimikoa. Horretan datza arrautzaren garrantzia eta horregatik da elikagai osoenetariko bat. Animalien bizitzarako beharrezkoak diren aminoazidoen iturri hobeezina da eta azido linoleiko ugari du -gizakion dietan ezinbestekoa dan gantz azido asegabea-. Mineralak ditu, ia bitamina guztiak eta landare jatorriko bi pigmentu, luteina eta zeaxantina, antioxidatzaile onak direnak.
Arrautzak ospe txarreko osagairik ere badu: kolesterola. 1950eko hamarkadan hasi zen arrautzaren kolesterolaren inguruko kezka. Egia da arrautza dela ohiko elikagaien artean kolesterol gehien duena, baina, egun badakigu arrautzak neurriz kontsumitzea ez dela arriskutsua. Arrautza batek 215 mg inguru kolesterol ditu -antzeko haragi zati batek 50 mg izango lituzke, esaterako-. Alabaina, egun dakigunez kolesterolaren igoera ez du bakarrik kolesterolak berak eragiten eta gantz aseek ere zeresan handia dute. Zentzu horretan, gorringoaren gantz gehienak asegabeak dira eta, are gehiago, gorringoan dauden fosfolipidoek kolesterolaren xurgapena oztopatzen dute. Hortaz, kolesterola murrizteko dieta osasungarria jarraitzea garrantzitsuagoa da arrautzen aurkako gudan egon ordez.
Oskola: babesa eta gasakOskola nagusiki mineralez eginda dago: kaltzio karbonatoa da garrantzitsuena -oskolaren masaren %94-, nahiz eta magnesio karbonato eta zenbait fosfatoren kantitate txikiak ere badauden. Oskolak %3-4 inguruko proteina edukia ere badu, mukopolisakarido konplexu deritzona osatuz. Proteina-sare moduko bat da, zeinetan kaltzita kristalak metatzen diren. Oskola ez da guztiz iragazgaitza eta 10.000 poro inguru ditu gasen garraioa ahalbidetzeko. Oskolaren kanpoko geruzak, kutikulak, guztia estaltzen du poroetatik gerta litekeen mikrobioen kutsatzea saihestuz.
2. irudia: Oilo-arrautzaren egitura. 1) oskola, 2) kanpoko mintza, 3) barneko mintza, 4) txalaza, 5) kanpoko albumena, 6) erdiko albumena, 7) mintz bitelinoa, 8) nukleoa, 9) disko germinala, 10) gorringoa, 11) zuringoa, 12) barneko albumena, 13), txalaza, 14) aire poltsa eta 15) kutikula. (Argazkia: Horst Frank – CC BY-SA 3.0. Iturria: commons.wikimedia.org)
Gorringoa: lipidoak eta energiaGorringoaren funtzio biologikoa nutrizionala da, nagusiki. Konposizioari dagokionez, ura da nagusi -%52- eta jarraian, proteinak -%16-, lipidoak -%27- eta karbohidratoak -%3- daude. Kolesterolari dagokionez, gorringoaren %1 inguru da, hain zuzen ere. Gorringoa oiloaren gibelean sintetizatutako gantz eta proteinez osatuta dago eta haren kolorea oiloaren elikaduran dauden pigmentuen araberakoa da. Gorringoaren kolore horia ez da betakarotenoaren eraginez agertzen -azenario eta antzeko landareetan dagoen A bitaminaren aitzindaria-, baizik eta xantofilen eraginez. Artoak eta alpapak, esaterako, xantofila asko dituzte eta, hortaz, kolore hori intentsuagoa ematen diote gorringoari oiloen dietan baldin badaude. Aipatutako osagaiez gain, gorringoak arrautza osoaren kalorien hiru laurdenak ditu eta burdinaren, tiaminaren eta A bitaminaren gehiengoa ere bertan dago.
Gorringoan disko edo zelula germinala ere aurki daiteke. Zelula germinala enbrioia izango denaren aitzindaria da eta begi bistaz ikus daiteke arrautza irekitzean. Gorringoaren goiko aldean ikusten den puntu zurixka da, milimetro gutxi batzuk dituena. Bide batez, arrautza irekitzean disko germinala ia beti goiko aldean geratze da, ikusgai, zelula germinala duen gorringoaren zatia dentsitate baxuagokoa delako gainontzeko gorringoaren dentsitatearen aldean. Modu horretan oiloa txitak berotzen ari denean arrautzaren disko germinala beti goiko aldean geratzen da, nahiz eta arrautzari birak eman.
Zuringoa: ura eta proteinakGorringoaren balio nutrizional altuaren aldean zuringoak kolorerik eta zaporerik gabe dirudi eta, neurri batean horrela da, hain zuzen ere, zuringoaren %90 ura delako. Hala ere, interes nutrizionala ere badu; izan ere, zuringoaren beste %10 proteinak dira -kantitate txikian beste zenbait osagai ere baditu, hala nola mineralak, gantz azidoak eta glukosa-. Zuringoa ez da bakarrik enbrioiaren ur eta proteinen iturria. Egun dakigunez, zuringoan dauden proteinek babes funtzio garrantzitsua dute eta beste izakien digestio-entzimak blokeatzen dituzte. Gutxienez hiru proteina mota badira bitaminekin eta burdinarekin lotzen direnak eta, horrela, beste bizidunentzat eskuragarri egotea saihesten dute -enbrioia babestuz, azken finean-. Proteina batek birusen aurkako babesa ere ematen diote txita izango denari eta beste batek bakterioen geruza apurtzen du. Laburtuz, zuringoaren proteinak milioika urtetan zehar hobetzen joan den babes-mekanismoa osatzen dute, bai mikrobio txikienen eta baita animalia handienen aurka.
3. irudia: Gorringoa, gorringoaren inguruan txalaza eta zuringoa bereizi daitezke irudian. Zuringo arina eta lodia ere bereizi daitezke. (Argazkia: Miya – CC BY 3.0. Iturria: commons.wikimedia.org)
Sukaldean duten garrantziarengatik, zenbait proteina aipagarri ditu zuringoak. Masari dagokionez, ugarienak oboalbumina, obotransferrina, obomukoidea eta globulinak dira -%54, %12, %11 eta %4, hurrenez hurren-. Oboalbumina, zuringoko proteinarik ugariena, fosfoglikoproteina bat da. Sufredun talde erreaktiboak dituen arrautzaren proteina bat da eta, horregatik, garrantzia handia du zaporean. Obotransferrina burdina atomoekin sendoki lotzen da eta modu horretan ez dago bakterioentzat eskuragarri. Haren bigarren funtzioa burdina hazten ari den enbrioiari eramatea da. Arrautza berotzen denean koagulatzen den lehenengo proteina da, hain zuzen ere. Obomukoidea, aldiz, beroarekiko eta digestio entzimekiko proteina erresistentea da eta arrautzak eragiten dituen alergien erantzule nagusiena da. Amaitzeko, eta oso ugaria ez den arren -zuringoaren proteinen %2- obomuzina ere aipatu behar da, hari zor diogulako arrautza freskoak sukaldaritzan duen balioa. Arrautza frijituen zuringoa obomuzinari esker jartzen da trinkoa eta erakargarria; izan ere, zuringoa azkarrago loditzen du.
Ez dira gutxi sukaldeko arrautza soil batek gordetzen dituen sekretuak. Haien jatorria eta kimika ulertuta gehiago gozatzen da arrautza frijitua kozinatzen denean; izan ere, arrautza gordina irekitzean konturatzen gara milioika urteren eboluzioaren ondorio dela astean bizpahirutan irensten dugun elikagai preziatua. Hurrengo atalean, arrautza kozinatzean gertatzen dena ekarriko dugu Zientzia Kaierara, hor ere zientzia dagoelako, eta asko, gainera.
Informazio osagarria:
- La cocina y los alimentos, Harold McGee, Debate, 2017.
- Handbook of food chemistry, Peter C.K. Cheung, Bhavbhuti M. Menta, Springer, 2015.
- The chemistry of eggs and egg shells, Compound Interest, 2016.
—————————————————–
Egileaz: Josu Lopez-Gazpio (@Josu_lg) Kimikan doktorea eta zientzia dibulgatzailea da. Tolosaldeko Atarian Zientziaren Talaia atalean idazten du eta UEUko Kimika sailburua da.
—————————————————–
Kimika sukaldean: arrautzak, artikulu-sorta
- Kimika sukaldean: arrautzak (I). Nola egiten dira arrautzak?
- Kimika sukaldean: arrautzak (II). Zer dira arrautzak?
The post Kimika sukaldean: arrautzak (II). Zer dira arrautzak? appeared first on Zientzia Kaiera.
Dozena erdi ariketa 2018ko udarako (6): Zein da laukiaren azalera?
Gogoan izan ahalegina bera –bidea bilatzea– badela ariketa. Horrez gain tontorra (emaitza) lortzen baduzu, poz handiagoa. Ahalegina egin eta emaitza gurekin partekatzera gonbidatzen zaitugu. Ariketaren emaitza –eta jarraitu duzun ebazpidea, nahi baduzu– idatzi iruzkinen atalean (artikuluaren behealdean daukazu) eta irailean emaitza zuzenaren berri emango dizugu.
Hona hemen gure seigarren ariketa: zein da laukiaren azalera?
———————————————————————————-
Ariketak Frantziako CNRSren blogeko Défis du Calendrier Mathématique ataletik daude hartuta.
———————————————————————————-
The post Dozena erdi ariketa 2018ko udarako (6): Zein da laukiaren azalera? appeared first on Zientzia Kaiera.
Klima eta neandertalen amaiera: aspaldiko eztabaida azaleratu da berriro
Lasterketa ebolutiboa galdu zuten, baina lehia mediatikoan aurrea hartu digute. Duela 40.000 urte inguru desagertu baziren ere, mundu osoko hedabideetan azaldu ohi dira neandertalak. Are gehiago, aldian behin, lehen mailako albiste bilakatzen dira. Zuhaitz ebolutiboan gertuen izan dugun espeziea izan da, urrutiko ahaide batzuen antzera. Gainera, tarte labur batez, gure arbasoekin batera Eurasia partekatu zuten. Hortaz, ez da zaila azaltzea haiekiko gaur egungo gizakiok dugun lilura.
Erakarpen hori ez da arlo mediatikora mugatu. Zientzialarien jomugan aspalditik izan da espeziea, baina bereziki azken hamarkadak emankorrak izan dira, batez ere paleogenomikan egindako aurrerapenei esker. Horien bitartez, gero eta gehiago. XIX. mendeko irudi zatarra albo batera utzi eta gugandik gertuago dagoen gizakia azaltzen ari da orain.
1. irudia: Neandertalei buruz gero eta gehiago ezagutzen dugun arren, eztabaida sutsuak daude haien inguruan. (Argazkia: Natural History Museum / Open Government Licence)
Paleoantropologiaren alorrean ohikoa denez, eztabaida sutsuak piztu dira gertutasun horri buruzko proposamen berriak mahai gainean jarri direnean. Duela gutxi proposatu da neandertalak artea egiteko gai izan zirela, eta sua pizteko modurik bazutela. Hau guztia, gainera, kideak “hilobiratzeko” ohiturarekin eta sinbolismo garatuaren beste hainbat adibiderekin hornituta.
Modu berean, berriki proposatu izan da Asian aurkitutako fosil baten arrasto genetikoa neandertalen eta denisovarren arteko hibrido batena dela. Proposamen hauen guztien inguruan zalantzak agertu dira, baina zalantzarako eta eztabaidarako alorraren bat egotekotan, horixe da espeziaren desagerpenaren inguruko eztabaida.
Jakina denez, argitu gabeko misterioa da neandertalak zergatik desagertu ziren, eta hipotesi asko egin dira gertaera hori azaltzeko. Duela hainbat urte nahiko zabalduta zegoen gizaki modernoek neandertalak akabatu zituztelako ideia, baina ikuspegi hori gero eta gehiago baztertzen ari da. Zaila da, ordea, idazkirik gabeko garai urrun horietan harremanak nolakoak izan ziren jakitea.
Cro-Magnon liburuan Brian Fagan antropologo ezagunak distantzian oinarritutako elkarbizitza baketsua irudikatu du; aita sapiens sapiens baten ahoan jarri du seme-alabei emandako azalpena, neandertal batekin bat-batean topo egin eta gero. “Orain arraroa da neandertalak ikustea, batez ere hilabeterik hotzenetan. Gugandik ezberdinak dira, azaldu die. Ez dute guk bezala hitz egiten, ezin diegu ulertu, baina inoiz ez digute kalterik egiten. Ez ikusiarena egiten diegu, besterik gabe…”.
Desagerpena azaltzeko hipotesi gehienek klima aldaketa, eta horren ondorioz ekosistemetan sorturiko eraldaketak izan dituzte abiapuntu, eta horietan sakondu du ere PNAS aldizkarian agertu berri den ikerketa batek. Paleolito aroan izandako klima aldaketa aztertu dute, baina, batez ere, Europa erdialdeko ekialdean jarri dute arreta. Karpatoetan kokatutako Ascunsa eta Tausoare (Errumania) izeneko kobak aztertu dituzte, garaiko klimaren berri izateko. Zehazki, duela 44.000-40.000 urte izandako tenperaturak aztertu dituzte, eta datu horiek neandertalek utzitako aztarna arkeologikoekin alderatu dituzte. Bereziki, leize horietako espeleotemak izan dituzte aztergai. Alderaketa horren bitartez, ikusi dute garairik hotzenetan neandertalek landutako tresnarik ez direla aurkitu.
Ordukoak ez ziren edonolako aldaketak izan. Danubio ibaiaren haranaren goiko eta erdiko aldeetan zero azpiko bi gradu zentigraduko batez besteko tenperaturak egon zirela zehaztu dute. Horiek horrela, ikertzaileek iradoki dute Europako Paleolitoan izandako bi hotzaldi gogorrek neandertalen beherakada eta gizaki modernoen gorakada ahalbidetu zituztela. Halere, egileek onartu dute ezin izan dutela aurkitu bi aldagai hauen arteko harreman zuzenik.
Egin duten irakurketaren arabera, garairik hotzenetan ehizarako aukerak gutxitu zitzaizkien neandertalei, eta, horregatik, elikadura iturri nagusirik gabe geratu ziren. Ideiari jarraiki, haragian oinarritutako elikadura izan omen zen, hain zuzen, espeziaren gainbeheraren zio nagusiena. Gizaki modernoek, aldiz, orokorrean dieta zabalagoa zutela uste dute adituek, eta landareak, arrainak eta itsaskiak ere baliatzen zituzten bizirik irauteko.
2. irudia: Errumaniako Ascunsa eta Tausoare leizeetan -irudian- dauden espeleotemak baliatu dituzte datu paleoklimatikoak eskuratzeko. (Argazkia: Crin Theodorescu)
Puntu honetan, azken urteetan zabalduen dagoen hipotesiarekin bat egin dute ikertzaileek: neandertalak ez omen ziren desagertu zuzenean gizaki modernoek egindako presioaren ondorioz, Europako ekosistemetan izandako aldaketei aurre egiteko ezintasunagatik baizik.
Ezbaia, abianZuhurtziaz hartu du ikerketa Joseba Rios Garaizar ikertzaileak, Twitter bitartez argitaratutako mezu baten arabera. Artikulua sakonki irakurri behar duela aitortuta ere, hasierako begirada batean sinpletzat jo du ikerketa. Haren ustetan, aztarna arkeologikorik gabeko geruzak egon ez izanak ez du esan nahi halabeharrez eremu horietan gizakirik ez zegoenik.
Riosek gertutik ezagutzen du bi espezieen arteko trantsizioa, eta urte honetan bertan Kantauri itsasoko ertzeko hainbat aztarnategiren datazioen doiketan parte hartu du. Datu horiek oinarri, argitu ahal izan dute neandertalak eta gizaki modernoak milurteko batez baino ez zirela egon batera penintsularen iparraldean, eta ondorioztatu dute bertan bederen zaila izan zitekeela bi espezieek elkar topo egitea.
Ez da, noski, zalantzak agertu dituen aditu bakarra. Adibidez, Haaretz egunkariari egindako adierazpenetan Israel Hershkovitz antropologoak argudiatu du neandertalek halako garai hotz asko pairatu behar izan zituztela aurretik ere. “Nolatan ba soilik azken garaietako hotzaldi horiek eragin zieten neandertalei, eta ez, ordea, aurrekoek?”, planteatu du Hershkovitzek.
Erreferentzia bibliografikoak:
Staubwasser Michael et al. (2018). Impact of climate change on the transition of Neanderthals to modern humans in Europe. PNAS, 201808647; published ahead of print August. DOI: https://doi.org/10.1073/pnas.1808647115
———————————————————————————-
Egileaz: Juanma Gallego (@juanmagallego) zientzia kazetaria da.
———————————————————————————-
The post Klima eta neandertalen amaiera: aspaldiko eztabaida azaleratu da berriro appeared first on Zientzia Kaiera.
Altzairu hondakin industrialez sendotutako morteroa: iraunkorra, baina ezin monitorizatu
Irudia: Lortutako emaitzak guztiz esanguratsuak izan ez arren, sendogarri bezala altzairuzko hondakinak izateak ez du morteroaren kalitatean eragin negatiborik izan.
Ohikoa da mortero edo hormigoiak iraupen, erresistentzia eta sendotasun handiagoa izan dezaten errefortzu gisa zuntz desberdinak gehitzea. Gehigarri horiek berariaz fabrikatzea saihesteko industrian sortzen diren altzairuzko zuntz eta txirbil hondakinak gehitu dizkiote morteroari, gehitutako zuntz-kantitatearen arabera sortutako konposatuaren propietateak nola aldatzen diren zehazteko.
Gaur egun, mortero mota asko daude merkatuan: plastikozko, karbonozko eta metalezko zuntzak dituztenak sendogarri gisa, besteak beste. Fabrikazio prozesurik izan ez duten zuntzak erabili nahi izan dituzte, industrian sortzen diren altzairuzko zuntz eta txirbil hondakinak. Hala, alde batetik, zuntzak fabrikatzea saihesten da eta, bestetik, industrian sortzen diren hondakin horiek zuzenean berrerabiltzen dira, inolako birziklatze-prozesutatik pasarazi gabe.
Altzairu hondakinez sendotutako egituren monitorizazioa egiterik ote dagoen ere ikusi nahi izan dute ikerketan. Aurretik egindako ikerketa batzuetan frogatu izan da egitura horien propietate elektrikoak edo termikoak monitorizatuz, pitzadurak hauteman daitezkeela, adibidez. Pitzaduraren bat baldin badago, zuntzen arteko deskonexioa gertatuko da eta horrek morteroaren propietate elektriko eta termikoak aldatuko ditu. Hala, gailu desberdinen bitartez egindako neurketetan aldaketa nabarmenagoak lortuko lirateke.
Ikerketan, erabilitako hondakin motaren eta kantitatearen arabera zementuaren propietate elektriko eta termikoak nola aldatzen ziren neurtu dute. Propietate elektrikoei dagokienez, morteroaren erresistibitate elektrikoa neurtu dute monitorizaziorako irizpide gisa. Morteroak, berez, erresistibitate elektriko handia du, hau da, elektrizitateak oso ahalmen txikia du haren barrutik pasatzeko. Zuntzei esker, berriz, jaitsi egiten da. Propietate termikoetan konduktibitate termikoa izan da aukeratutako adierazlea. Altzairuaren konduktibitate termikoa morteroarena baino 15-20 aldiz handiagoa da, hortaz, mortero normal batek beroa bere barruan pasatzeko erresistentzia handiagoa izango du altzairuzko zuntzak dituen mortero batek baino.
Lortutako emaitzak ez dira izan guztiz esanguratsuak. Erabilitako hondakin metalikoek, mota eta kantitatea edozein izanda ere, ez dute aldatzen modu esanguratsuan ez morteroaren erresistibitate elektrikoa ez haren konduktibitate termikoa. Horrenbestez, ez dira egokiak monitorizazioa egiteko planteatutako adierazleekin, ez bailitzateke alderik nabarituko mortero normal baten eta erabilitako morteroaren artean.
Alabaina, sendogarri bezala altzairuzko hondakinak izateak ez du morteroaren kalitatean eragin negatiborik izan. Eta jakina da zuntzak dituen morteroa iraunkorragoa izan ohi dela. Hortaz, esan daiteke morteroek hobera egiten dutela mekanikoki.
Iturria: UPV/EHU prentsa bulegoa: Altzairu-hondakin industrialez sendotutako morteroa iraunkorra bai, baina ezin monitorizatu
Erreferentzia bibliografikoa:
Norambuena-Contreras, J., et al., (2018). Electrical and thermal characterisation of cement-based mortars containing recycled metallic waste. Journal of Cleaner Production, 190, 737-751. DOI: 10.1016/j.jclepro.2018.04.176
The post Altzairu hondakin industrialez sendotutako morteroa: iraunkorra, baina ezin monitorizatu appeared first on Zientzia Kaiera.
Asteon zientzia begi-bistan #218
Abuztuaren hasieran, Valderejoko parke naturalean (Araba) dagoen airearen kalitatea neurtzeko estazioan, 188 mikrogramo ozono neurtu ziren metro kuboko. 180ko mugatik gora kaltegarria dela dio Europako Batasuneko legeriak. Artikuluan azaltzen denez, hiru oxigeno atomok osatutako gas bat da ozonoa. 30 kilometroko garaieran, estratosferan, ozono geruza osatzen du, eta eguzkiaren erradiaziotik babesten gaitu. Baina ozonoa lurrazalean sortzen denean toxikoa da izaki bizidun guztientzat. Eta zerk sortzen su ozonoa lurrazalean? Trafikoak eta industriak isuritako nitrogeno oxidoak edo hidrokarburo lurrunkorrak eguzki erradiazioen ondorioz izaten duten erreakzio kimikoak sortzen du.
OsasunaEbola eragiten duen birus berri bat identifikatu dute ostalari batean, gizakia infektatu edo animalia gaixotu aurretik. Birusari Bombali deitu diote eta Sierra Leonako saguzar batzuetan identifikatu dute. Ikerketa hau PREDICT proiektuaren baitan garatu dute. Euren helburu nagusia da ebola eragiteko arriskua duten birusak detektatzea, gizakiak infektatu aurretik.
Pilulen ordez, injekzioa. GIBa odol-zirkulaziotik desagerrarazteko badirudi etorkizunean nahikoa izan daitekeela hilean behin injekzio bat hartzea. Hori ondorioztatu du ikerketa batek. ViiV Healthcare konpainia dago horren atzean. Dagoeneko proba klinikoen III. fasean dago injekzioa.
Ana Isabel Fernandez neurofisiologoak azpimarratu du lo egiteak duen garrantzia. Ez dugu lo egiten bakarrik atseden hartzeko, baizik eta egun osoan ikasi dugun guztia burmuinean txertatzeko edo egunean zehar sortu ditugun toxinak kanporatzeko, adibidez. Fernandezek ohartarazi du gizarte industrializatuetan gero eta lo gutxiago egiten dela, egunez gero eta gauza gehiago egin nahi ditugulako. Lo ez egiteak, beraz, luzera osasun arazoak sor ditzake: eritasun kardiobaskularrak, diabetesa, hipertentsioa. “Egunero zazpi ordu baino gutxiago lo egitea oso arriskutsua da”, dio.
KimikaArrautzak izan ditu mintzagai Josu Lopez Gazpiok aste honetan. Kontsumoa ez da txikia; Espainian, esaterako, 13kg kontsumitzen ditu biztanle bakoitzak urtean. Oiloen arrautzak nutrientez beterik daude; gorringoan dago energiaren zatirik handiena eta enbrioia hazteko beharrezkoak diren nutriente gehienak ere han daude. Bere aldetik, zuringoak nagusiki babes funtzioa du. Oiloak urtean 250 eta 290 arrautza inguru jartzen ditu eta arraultza bakoitza bere pisuaren %3 da. Bistan da energia kontsumoa oso handia dela: egun batean behar duen energiaren laurden bat arrautzak erruteko esfortzuan kontsumitzen du. Oiloak bi aste inguru behar ditu arrautza bat egiteko. Prozesu horri buruzko azalpenak aurkituko dituzu artikulu interesgarri honetan.
TeknologiaAres de Blas telekomunikazio ingeniaria elkarrizketatu dute Berrian. Komunikazioaz eta teknologiaz aritu da. Ingeniariak iritzi dio teknologiak zein komunikazioak egin dutela aurrera: “Hitza gizakiak sortutako teknologia artifiziala da. Eta hori da garrantzitsuena, horri esker egin dugu aurrera alor guztietan”. Halaber, arlo bi horien garapena ez dela asko aldatu dio eta “orain duguna muturreraino garatuko dela” bakarrik. Adimen artifizialari buruz ere eman du bere iritzia.
——————————————————————–
Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
———————————————————————–
———————————————————————–
Egileaz: Uxue Razkin kazetaria da.
——————————————————————
The post Asteon zientzia begi-bistan #218 appeared first on Zientzia Kaiera.
Kimika sukaldean: arrautzak (I). Nola egiten dira arrautzak?
Erabilera anitzeko elikagaia da eta horregatik errezeta oso desberdinak prestatzeko beharrezko osagaia da. Emulsifikatzailea da, gelifikatzailea, koloratzailea, aromatikoa eta antioxidatzailea. Arrautza, enbrioiaren ganbera izanik, bizitzarentzat oinarrizkoak diren osagaiak ditu eta geuk, gizakiok, osagai horiek erabiltzen ikasi dugu medikuntzan, farmazian, kosmetikan, bioteknologian eta nutrizioan, besteak beste.
1. irudia: Urtean 70 milioi tona arrautza baino gehiago ekoizten dira munduan. (Argazkia: Couleur – domeinu publikoko irudia. Iturria: pixabay.com)
FAO Nazio Batuen Elikadura eta Nekazaritza Erakundearen arabera, urtean 74 milioi tona arrautza ekoizten dira munduan -hegazti mota guztiei dagokien 2013ko datua-. Kontsumoa ere ez da txikia: Espainian, esaterako, 13 kg arrautza kontsumitzen ditu biztanle bakoitzak urtean -200 bat arrautza-. Askogatik, arrautzen kontsumoaren zatirik handiena oilo arrautzei dagokie, gutxi gorabehera arrautza ekoizpenaren %90a. Horregatik, oilo arrautzetara mugatuko da idatzi hau, baina, ez dugu ahaztu behar beste espezie askok ere arrautzak jartzen dituztela, ugaztun batzuk barne.
Oilo arruntak, Gallus gallus, hiru edo lau milioi urte bestetik ez ditu eta duela 7.500-10.000 urte etxekotu zen Asia hego-ekialdean. Etxekotzearekin batera, oilo aitzindari haiek mundu guztira zabaltzen joan ziren eta hautaketa prozesuen poderioz, egungo oiloak ditugu. Ideia bat emate aldera, kontuan izan behar dugu 1850-1900 urteen artean oiloak aldaketa ebolutibo gehiago jasan dituela espezie bezala sortu zenetik baino. Oiloen arrautzak nutrientez beteriko poltsak dira eta gorringoan dago bai energiaren zatirik handiena eta baita enbrioia hazteko beharrezkoak diren nutriente gehienak ere. Zuringoak nagusiki babes-funtzioa du, baina, enbrioiaren nutriziorako beharrezkoak diren zenbait proteina ere baditu. Zuringoa eta gorringoa kaltzio karbonatozko oskolak babesten du, baina, oskolaren egitura ere ez da garrantzirik gabekoa; izan ere, milaka zulotxoz osatutako egitura porotsua da, gasen garraioa ahalbidetu behar baitu. Guztiak ezaugarri fisiko eta kimiko zehatzak dituen egitura konplexua osatzen du, geuk -ziur aski konplexutasun ebolutibo horri jaramonik egin gabe-, gogo onez irensten duguna.
2. irudia: Gallus gallus espeziea da mundu mailako arrautza ekoizpenaren erantzule nagusia. (Argazkia: meineresterampe – domeinu publikoko irudia. Iturria: pixabay.com)
Nola egiten dira arrautzak?Oiloaren ugalketako esfortzua izugarria da: urtean 250 eta 290 arrautza inguru jartzen ditu eta arrautza bakoitza bere pisuaren %3 da, gutxi gorabehera. Horrek esan nahi du urtean bere pisua zortzi aldiz bihurtzen duela jarritako arrautzetan. Energia kontsumo izugarria eskatzen du ahalegin horrek eta, hain zuzen ere, oiloak egun batean behar duen energiaren laurden bat arrautzak erruteko esfortzuan kontsumitzen du.
Oiloak 2 aste inguru behar ditu arrautza bat egiteko -gorringoaren barruko geruzaren sintesia kontuan hartu gabe; izan ere, hori txitaren jaiotzarekin batera hasten da garatzen-. Arrautzaren eklosioa gertatzen denean, txita emearen obarioan 3.000 obulu daudela jotzen da, oiloaren bizitzan zehar arrautza bilakatzen joango direnak. Zelula germinal horiek pixkanaka pixkanaka hazten doaz milimetro gutxi batzuetako tamaina hartu arte. Oiloak arrautzak erruteko adina duenean -jaio eta 4-6 hilabetetara-, zelula germinalak heltzen hasten dira. Heltzeak hamar bat aste behar ditu eta azken hamar egunetan gertatzen da gorringoaren metaketa, nagusiki lipidoak eta proteinak. Gorringoak 25 milimetro inguruko tamaina duenean, obulutegitik askatzen da eta obiduktuan sartzen da.
3. irudia: Obiduktuaren eskema. A) Obulu heldua, B) infundibulua, C) magnoa, D) istmoa, E) uteroa, F) bagina, G) kloaka, H) heste lodia eta I) obiduktuaren oinarria. (Argazkia: Keyanapardilla98 – CC BY-SA 4.0. Iturria: commons.wikimedia.org)
Obiduktuan egiten duen bideak 25 ordu irauten ditu eta bide horretan zehar zuringoaren proteinak gehitzen zaizkio. Bestalde, oilarrak oiloa estali badu, obiduktuaren sarreran -infundibuluan- espermatozoideak egongo dira eta arrautza ernaldu daiteke. Obuluaren ernalketa gertatu edo ez, obiduktuko zelulek proteinak erantsiko dizkiote gorringoari. Obiduktuko magnoan zehar, zuringoaren lau geruzak osatzen joango dira. Zuringoaren lehen geruzak txalaza osatzen du -espiral moduan tolestuz- eta horri esker mantentzen da gorringoa zuringoaren erdian. Txalaza bi lokarri dentso dira, gorringoa bi aldetan ainguratzen dutenak. Txalazak gorringoaren errotazioa ahalbidetzen du, baina, beti arrautzaren erdian mantenduko dela ziurtatuz -enbrioiaren eta oskolaren arteko kontaktuak lehena honda dezake-. Zuringoaren bigarren geruza fina da, hirugarrena lodia eta laugarrena, berriro ere, geruza fina da.
4. irudia: Oilo-arrautzaren egitura. 1) oskola, 2) kanpoko mintza, 3) barneko mintza, 4) txalaza, 5) kanpoko albumena, 6) erdiko albumena, 7) mintz bitelinoa, 8) nukleoa, 9) disko germinala, 10) gorringoa, 11) zuringoa, 12) barneko albumena, 13), txalaza, 14) aire poltsa eta 15) kutikula. (Argazkia: Horst Frank – CC BY-SA 3.0. Iturria: commons.wikimedia.org)
Gorringoari albumenaren -alegia, zuringoaren- proteinak gehitu ondoren, istmoan oskolaren barneko mintzak osatuko dira. Bi mintz horiek -barnekoa eta kanpokoa- mikrobioen aurkako babesa ematen diote enbrioiari. Mintzak elkar erantsita daude leku jakin batean izan ezik. Itsatsia ez dauden lekuan mintzak banatu egiten dira eta aire poltsa bat osatzen da haien artean. Aire poltsa horrek txitari lehen aldiz arnasteko aukera emango dio, justu oskola puskatu baino lehen. Aipatzekoa da aire poltsa hori arrautza kanpora irten ondoren agertzen dela giro tenperatura baxuagoak eragiten duen uzkurduraren eraginez. Aire poltsak, gainera, arrautza freskoa den edo ez jakiteko balio du. Arrautzak lurrunketaren ondorioz ura galtzen du -gutxi gorabehera egunean 4 mg-, eta ura galdu ahala, aire poltsa handitu egiten da. Hortaz, arrautza freskoak uretan hondoratu egiten dira -aire poltsa txikia delako-, baina, freskoak ez direnak ur gainean mantentzen dira aire poltsa handiagoa dutelako.
Azken pausoa: oskola eta kutikulaObiduktuaren azken tartean, uteroan, oskolaren kanpoko geruza eratzen da. Oskola arrautza egiteko prozesuaren azken hogei orduetan osatzen da. Lehenik uteroko zelulek ura eta gatzak jariatzen dituzte arrautzak amaieran izango duen tamaina izan arte puztuz. Mintzak tenkatuta daudenean, kaltzio karbonatoa eta zenbait proteina jariatzen dira oskola osatzeko. Oskolaren %94 kaltzio karbonatoa da, %4 proteinak eta beste %2 magnesio fosfatoa eta kaltzio fosfatoa. Bide batez, oskola ez da guztiz iragazgaitza izan behar; izan ere, enbrioiak airea behar du eta gasen trukaketa beharrezkoa da. Horretarako, oskola 10.000 poroz osatuta dago, guztira 2 mm-ko zulo baten baliokidea dena.
5. irudia: Arrautzaren oskolaren kolorea oiloaren ezaugarri genetikoen araberakoa da, nagusiki. (Argazkia: detmold – domeinu publikoko irudia. Iturria: pixabay.com)
Oskolaren kolorea azken-azkeneko pausoan dator. Oiloak arrautzari proteinazko kutikula fina jartzen dio uteroan. Kutikulak hasiera batean oskolaren poroak estaltzen ditu -bakterioen sarrera oztopatzeko-, baina, pixkanaka kutikula hautsi egiten da enbrioiak oxigenoa har dezan. Kutikularen kolorea oiloaren ezaugarri genetikoen araberakoa da –dietak ere eragina duen arren– eta kutikularen pigmentuek ematen diote kolore bat edo bestea. Pigmenturik gabeko arrautzak zuriak dira eta marroiek, aldiz, protoporfirina IX dute, hemoglobinaren taldeko konposatu organikoa. Kolore urdina -bai, arrautza urdinak ere badaude!- oozianinak ematen du. Arrautza marroiak eta urdinak erruten dituzten oiloak gurutzatzen badira, arrautza berdeak lor daitezke bi pigmentuen nahastearen ondorioz. Arrautza pikardatuak pigmentazio fasean arrautzak errotazio abiadura desberdinak dituenean sortzen dira.
6. irudia: Tantodun arrautzak pigmentazio fasean arrautzak abiadura desberdinean errotatzen duenean agertzen dira. Horien adibide dira txirriaren arrautzak, irudian ikus daitekeen bezala. (Argazkia: Brett_Hondow – domeinu publikoko irudia. Iturria: pixabay.com)
Azkenik, prozesuko konplexu guzti honen amaieran oiloak arrautza kanporatzen du. Esan bezala, oiloaren tenperatura 41 ºC-koa denez, arrautza kanporatzen denean pixka bat uzkurtzen da eta oskolaren barne mintzen artean aire poltsa osatzen da. Aire poltsa horri esker txitak lehen arnasa hartuko du oskola apurtu aurretik. Ziur asko arrautza gehienak ez dira puntu horretara iritsiko, ernalduak izan badira ere, geure mahaien amaituko dutelako. Arrautza egosia dela, frijitua dela, tortilla dela, natillak edo flanak direla… arrautza den nutrientez beteriko naturaren opariak gure ahoan amaituko du. Amaitu, edota, bide berri bat hasi.
Informazio osagarria:
- La cocina y los alimentos, Harold McGee, Debate, 2017.
- Handbook of food chemistry, Peter C.K. Cheung, Bhavbhuti M. Menta, Springer, 2015.
- Ciencia en la cocina (IX): Huevos saltarines, scientiablog.com, 2015.
—————————————————–
Egileaz: Josu Lopez-Gazpio (@Josu_lg) Kimikan doktorea eta zientzia dibulgatzailea da. Tolosaldeko Atarian Zientziaren Talaia atalean idazten du eta UEUko Kimika sailburua da.
—————————————————–
The post Kimika sukaldean: arrautzak (I). Nola egiten dira arrautzak? appeared first on Zientzia Kaiera.
Dozena erdi ariketa 2018ko udarako (5): Kirol-klub bateko bazkideak sailkatzen
Gogoan izan ahalegina bera –bidea bilatzea– badela ariketa. Horrez gain tontorra (emaitza) lortzen baduzu, poz handiagoa. Ahalegina egin eta emaitza gurekin partekatzera gonbidatzen zaitugu. Ariketaren emaitza –eta jarraitu duzun ebazpidea, nahi baduzu– idatzi iruzkinen atalean (artikuluaren behealdean daukazu) eta irailean emaitza zuzenaren berri emango dizugu.
Hona hemen gure bosgarren ariketa: kirol-klub bateko bazkideak sailkatzen.
———————————————————————————-
Ariketak Frantziako CNRSren blogeko Défis du Calendrier Mathématique ataletik daude hartuta.
———————————————————————————-
The post Dozena erdi ariketa 2018ko udarako (5): Kirol-klub bateko bazkideak sailkatzen appeared first on Zientzia Kaiera.
Proteina bat, osasun-egoeraren biomarkatzaile
Irudia: DPPIV proteinaren jarduera odol analisi bidez neurtzeak osasun egoeraren adierazle gisa erabil liteke.
Dipeptidil peptidasa-IV edo DPPIV proteina ezaguna da patologia eta egoera fisiologiko jakin batzuetako biomarkatzaile gisa. Egoera fisiologikoen, gaixotasunen eta patologien molekula adierazleak dira biomarkatzaileak, egoera jakin baten garapenaren diagnostikoa, pronostikoa eta analisia egiteko erabiltzen direnak.
Immunitate-sistemako eta glukosaren metabolismoko prozesuekin, hanturarekin eta bihotz-hodietako erregulazioarekin lotuta dago DPPIV proteina eta, horretaz gain, muskulu- eta gantz-ehunen arteko komunikazio-mekanismo gisa ere jarduten du.
Entzima gisa jarduten duen proteina bat da DPPIV, baina, aldi berean, beste mota batzuetako funtzioak ere betetzen ditu organismoan. Hainbeste funtzio eta hain ezezagunak ditu, ezen oso zaila baita zehazki jakitea zer mekanismoren bidez erregulatzen den.
Proteina honek biomarkatzaile gisa duen jardunaren gainean lortzen den ezagutza oro interesgarria da. Entzima honen inguruan argitaratu diren artikulu gehienek agerian jartzen dute patologien arabera nola aldatzen den, baina itxuraz osasuntsu dauden pertsonen parametro jakin batzuekin entzimak duen korrelazioa aztertzen duten oso ikerketa gutxi daude.
Adinaren eta sexuaren araberako diferentziakIkerketa 374 pertsona heldurekin egin da (40 eta 85 urtekoak). Datu soziodemografikoak, aldagai antropometrikoak (pisua, altuera, gorputz-masaren indizea, e.a.), ariketa fisikoa eta zer egoera fisikotan dauden (Senior Fitness Testeko probak erabiliz) aztertu dira.
Lortutako datuak odolean neurtutako proteinaren jarduera entzimatikoarekin korrelazionatu dira ikerketan. Emaitzen arabera, jarduera entzimatikoa erlazionatuta dago osasunari dagozkion parametro eta ohiturekin. Alegia, bizi-ohitura osasungarriagoak dituzten, jarduera fisiko handiagoa duten, egoera fisiko hobean dauden eta obesitate-adierazle gutxiago dituzten pertsonek dute jarduera entzimatiko handiena
Osasun egoeraren biomarkatzaile gisa erabil liteke DPPIV entzimaren jarduera, hortaz. Bestalde, egiaztatu da jarduera entzimatikoa handiagoa dela emakumezkoetan gizonezkoetan baino,
Halaber, emaitzak sakonago aztertu beharko lirateke, egin izan diren beste ikerketa batzuekin alderatuta, entzima-jarduera ala entzimaren kontzentrazioa neurtu, aldatu egiten dira obesitatearen ikuspegitik lortzen diren emaitzak eta korrelazioak.
Aztertutako taldea pertsona osasuntsuek edota patologiaren bat daukaten pertsonek osatzen dutenean korrelazioak aldatzen diren bezalaxe. Aztertzen den pertsona-taldearen adinaren arabera ere asko aldatzen dira emaitzak. Horren ondorioz, kontu handiz interpretatu behar dira datuak, populazio baliokideak alderatzen ez direnean.
Iturria: UPV/EHU prentsa bulegoa: Proteina bat, osasun-egoeraren biomarkatzaile.
Erreferentzia bibliografikoa:
Begoña Sanz, Begoña et al., (2018). Obesity parameters, physical activity, and physical fitness are correlated with serum dipeptidyl peptidase IV activity in a healthy population Heliyon, 4, 5, e00627 DOI: 10.1016/j.heliyon.2018.e00627
The post Proteina bat, osasun-egoeraren biomarkatzaile appeared first on Zientzia Kaiera.
Asteon zientzia begi-bistan #217
Genetika Erdi neanderthala eta erdi denisovarra den gizaki baten arrastoak aurkitu dituztela azaltzen du Berriak. Altai mendietako (Siberia) kobazulo batean aurkitu dituzte hiltzean 13 urte zituen emakumearen hezurrak. Duela 50.000 urtekoak dira arrastoak. Garai hartan bi giza espezieren artean izandako harremanetatik jaio zen emakumezko baten aztarnak dira, emakumezko neanderthal baten eta gizon denisovar baten arteko nahasketa. Elhuyar aldizkarian ere honen berri irakur daiteke.
TeknologiaEspazioko zaborra birrintzeko laser-kanoiak eraikitzeko asmotan dabiltzala azaltzen dute Sustatun. Errusiak laser-kanoi erraldoi bat diseinatzen hasi da espazioko zaborra birrintzeko. Orbitan jarriko den teleskopio handi baten gainean ezarriko dute kanoia, teleskopioak espazioa arakatuko du zabor bila eta, behin itua aurkituta, laserrak birrindu egingo du txatarra.
OsasunaElhuyar aldizkarian irakur daitekeenez, autismoarekin lotutako 200 generi eragiten dien proteina bat aurkitu dute. CPEB4 proteinak autismoa izateko arriskuarekin lotuta dauden 200 bat genetan eragiten duela ikusi dute ikertzaileek.
BiologiaZenbat aldiz berriztatzen dira gure gorputzaren zelulak? Juan Ignacio Pérez Iglesiasek du erantzuna. Duzun adina duzula ere, beste adin batekoak dira zure gorputza osatzen duten egitura gehienak. Egitura batzuek ordu batzuk besterik ez dute, eta egitura gutxi batzuek bakarrik dute zure adin berbera. Heste mehea estaltzen duten zelulak dira bizi-iraupen laburrenekoak: 2-4 eguneko tartean berriztatzen dira.
——————————————————————–
Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
———————————————————————–
———————————————————————–
Egileaz: Ziortza Guezuraga (@zguer) kazetaria da eta Euskampus Fundazioko Kultura Zientifikoko eta Berrikuntza Unitateko zabalkunde digitaleko teknikaria.
——————————————————————
The post Asteon zientzia begi-bistan #217 appeared first on Zientzia Kaiera.
Zenbat aldiz berriztatzen dira gure gorputzaren zelulak?
Irudia: Gure gorputzeko zelulen iraupena ez da mugagabea, izan ere, gorputzeko egiturak tarteka berriztatzen dira.
Heste mehea estaltzen duten zelulak dira bizi-iraupen laburrenekoak. Heste-epitelioa oso ehun aktiboa da. Milaka molekula txiki xurgatu eta digeritzen ditu, eta bere zelulak 2-4 eguneko tartean berriztatzen dira. Badira digestio-aparatuan bizi laburrekoak diren beste zelula batzuk: koloneko kriptakoak hiruzpalau egunean berriztatzen dira, sabelekoak 2-9 eguneko tartean, eta Paneth zelulak hogei egunean, heste mehean hauek ere. Heste meheak hesteko patogenoen aurka aritzen da besteak beste.
Askoz ere gehiago bizirauten dute hepatozitoek (hau da, gibeleko zelulek): sei hilabete eta urte baten arteko epea. Izatez, digestioan badu zeregina organo honek, baina organo beregaina da; hepatozitoak dira bilisa sortzen dutenak, eta bilis hori funtsezkoa da gantzen heste-digestioan. Hala ere, metabolismokoak dira gibelaren funtzio nagusiak: organismo osoari eragiten diote gibelaren baitan gertatzen diren metabolismo prozesu askok.
Odoleko zelulek oso iraupen desberdinak dituzte. Immunitate-sistemakoak dira iraupen laburrenekoak: neutrofiloak, leukozito ugarienak direlarik, 1-5 eguneko epean berriztatzen dira eta beste leukozito batzuk, eosinofiloak, 2-5 eguneko epean. Plaketek zauriak orbaintzen dituzte eta 10 bat egun bizi izaten dira. Askoz ere luzeago bizi izaten dira globulu gorriak, lau hilabetean behin berriztatzen baitira. Zelula ama hematopoietikoak bi hilabete luzatzen dira, leukozito, plaketa edo globulu gorri bilakatu baino lehen.
Nahiko iraupen laburrekoak dira era berean, umetokiaren lepokoak, sei egunekoak; birika-albeolokoak ere zortzi egunekoak dira, eta larruazaleko epidermisekoak 10-30 eguneko epean bizi izaten dira. Ostoeklastoek bestalde, birmoldatu egiten dute muskulua eta bi astean behin berriztatzen dira, eta osteoblastoek sortu egiten dute muskulua eta hiru hilabetean behin berriztatzen dira. Horrela, hezur-ehunen %10a urtero berriztatzen da. Trakeako zelulak, hilabete batean edo bian berriztatzen dira. Espermatozoideak bi hilabetean behin berriztatzen dira, emakumeak bere obulu guztiekin jaiotzen badira ere.
Zaharrenak izatera iristen direnen artean, zortzi urtean behin berriztatzen dira adipozitoak, hau da gantz-erreserbak gordetzen dituzten zelulak. Muskulu-zelulak ere zortzi urtean behin berriztatzen dira, eta kardiomiozitoak (bihotzekoak) urtero berriztatzen dira bere %0.5-%10ean. Nerbio-sistema zentralekoak ia ez dira berriztatzen, baina hor badago salbuespen bat: hipokanpoko neuronen %0.6koak urtero berriztatzen dira.
Ehunekoetan, gorputza 15 urtean berriztatzen da.
Ondo ikusita, esan liteke arrapalada batean berriztatzen ari garela eten gabe gorputzeko egitura guztiak edo gehienak. Izatez, ez dugu duela bi hilabete genuen gorputza.
Oharra: hau jakingarri gertatu bazaizu, agian artikulu hauek ere interesgarriak irudituko zaizkizu: Zelulaz (I), Zelulaz (eta II) eta Zenbat zelula daude giza gorputzean?
Post scriptum: joan den martxoaren 7an, Nature aldizkariak plazaratu zuen artikuluan, baieztatu zen uste ez bezala nagusietan ez dagoela neurogenesirik. Nature ikusterik ez badaukazu, aurki dezakezu artikulu horren ohar laburra The Scientist izenekoan. Raúl de la Flor neurozientzialariak eman zidan erreferentzia hau, twitter bidez.
———————————————————————————-
Egileaz: Juan Ignacio Pérez Iglesias (@Uhandrea) UPV/EHUko Fisiologiako katedraduna da eta Kultura Zientifikoko Katedraren arduraduna.
———————————————————————————
—————————————————–
Hizkuntza-begiralea: Juan Carlos Odriozola
——————————————–
Oharra: Jatorrizko artikulua Cuaderno de Cultura Científica blogean argitaratu zen 2018ko martxoaren 11n: ¿Cada cuánto tiempo se renuevan las células de nuestro cuerpo?
The post Zenbat aldiz berriztatzen dira gure gorputzaren zelulak? appeared first on Zientzia Kaiera.
Dozena erdi ariketa 2018ko udarako (4): Zein da zirkulu txikiaren azalera?
Gogoan izan ahalegina bera –bidea bilatzea– badela ariketa. Horrez gain tontorra (emaitza) lortzen baduzu, poz handiagoa. Ahalegina egin eta emaitza gurekin partekatzera gonbidatzen zaitugu. Ariketaren emaitza –eta jarraitu duzun ebazpidea, nahi baduzu– idatzi iruzkinen atalean (artikuluaren behealdean daukazu) eta irailean emaitza zuzenaren berri emango dizugu.
Hona hemen gure laugarren ariketa: zein da zirkulu txikiaren azalera?
———————————————————————————-
Ariketak Frantziako CNRSren blogeko Défis du Calendrier Mathématique ataletik daude hartuta.
———————————————————————————-
The post Dozena erdi ariketa 2018ko udarako (4): Zein da zirkulu txikiaren azalera? appeared first on Zientzia Kaiera.
Bederatzi metalen kontzentrazio-atalase ekologikoa proposatu dute Nalón ibairako
Irudia: Nalón ibaiaren kudeaketan erabil daiteke lortutako informazioa.
Europar Batasunak 2021. urtera arteko epea ezarri du Ingurumenaren Kalitate Arauak sortzeko eta, zehazki, uretako bizidunek ehunetan jasan ditzaketen substantzia kimiko arriskutsuen kontzentrazio-atalaseak ezartzeko, populazioen kontserbazioa arrisku txikian dagoen egoeretan.
Lan horretan aurrera egin dute Asturiasko meatze-arroetan lankidetzan egindako ikerketa bati esker eta kontzentrazio-atalase ekologikoa proposatu dute 7 metalentzat (kadmioa, kromoa, kobrea, merkurioa, nikela, beruna eta zinka) eta bi metaloiderentzat (artsenikoa eta selenioa).
Kutsatu gabeko zenbait leku hartu dituzte kontuan ikerketan, Nalón ibaiaren arroko erreferentziazko sarekoak, eta baita kutsadura maila handiko beste batzuk ere. Meatze-ustiaketa handia izan du historian arro horrek, bertako arrokek berez baitute metal-kontzentrazio handia. Eskualde kantauriar osoan, inguru horretan dute uretako komunitateek metalekiko esposizioarekin lotutako arazo handienetakoa.
Zehazki, kutsatzaileek inpaktu minimoa edo batere inpakturik ez duten puntuetan eta egoera ekologiko on edo oso on gisa sailkatutako erreferentziazko puntuetako hamar ornogabe taxonen ehunetan egin dituzte neurketak eta, haietatik abiatuz, zehaztu dituzte bederatzi elementu kimikoetarako kontzentrazio-atalase ekologikoak.
Ingurumenaren Kalitate Arauen arazoari heltzeko modu berritzaile bat izan da: batetik, erreferentziazko puntuak aukeratu dira eta, bestetik, metalen biometaketa zehazteko erabili diren hamar taxon biomonitoreak eremu garbietan zein kutsatuetan ageri dira.
Animalia talde ugari aintzat hartu dira ikerketan. Elikadura-ohitura desberdinak (harrapakariak, fitofagoak, sedimentiboroak, iragazleak eta jeneralistak) eta portaera desberdinak dituzten ornogabe taxon adierazgarrietan aztertu dute metalen biometaketa.
Izan ere, elikaduraz gain, portaeraren arabera ere aldatzen da bizidun bakoitzak toxikoekiko duen esposizioa: ur-oligoketoak sedimentuei lotutako kutsatzaileen eraginpean daude erabat, sedimentu barruko galeriatan bizi baitira; intsektuen larbak, berriz, algetako kutsatzaileak barnera ditzakete algak jaten dituztenek edo uretako partikuletako kutsatzaileak, iragazle diren larbek.
Erreferentziazko lekuetan biomonitore gisa hautatutako taxonen metal maila aztertuta, kontzentrazio-atalase ekologikoa ezarri dute taxon eta metal bakoitzerako, hau da, zer kontzentrazio izan dezaketen gehienez makroornogabe komunitateen kontserbazio egoera maila hobeezinetan iraupena bermatzeko.
Metal bakoitzarentzat taxon bakoitzean bildutako datu-multzoaren 90. pertzentilean ezarri dute kontzentrazio-atalase ekologikoa. Horrenbestez, neurtutako bizidun guztien %10 baino ez litzateke geldituko ezarritako atalase horren gainetik. Kontzentrazio maila horretatik aurrera lehen mailako alarma aktibatzea da proposamena, ibaietako ornogabeak arriskuan egon baitaitezke.
Lortutako datuak eta informazioa zuzenean erabil daitezke Nalón ibaiaren kudeaketan. Kantauriko isurialdeko beste arro batzuetan —baita EAEkoetan ere— erabili ahal izatea da hurrengo urratsa eta, horretarako, beste arro batzuetako erreferentziazko kokapenak eta leku kutsatuak ere beharko dira, hango metalen biometaketako datuekin baliozkotzeko.
Iturria: UPV/EHU prentsa bulegoa: Bederatzi metalen biometaketa-maila zehaztu dute meatze-inguruetako uretako ornogabeetan.
Erreferentzia bibliografikoa:
Rodriguez, Pilar, Méndez-Fernández, Leire, Pardo, Isabel, Costas, Noemi, Martinez-Madrid, Maite (2018) Baseline tissue levels of trace metals and metalloids to approach ecological threshold concentrations in aquatic macroinvertebrates. Ecological Indicators, 91, 395-409. DOI: 10.1016/j.ecolind.2018.04.004
The post Bederatzi metalen kontzentrazio-atalase ekologikoa proposatu dute Nalón ibairako appeared first on Zientzia Kaiera.
Asteon zientzia begi-bistan #216
Klima-aldaketa Elisa Sainz de Murieta ikertzaileari elkarrizketa irakur daiteke Berrian. Konfiantza du Parisko Akordioan, eta arrakasta iruditzen zaio hainbeste herrialdek sinatu izana, baina, helburuak jartzeaz gain, ekintzak eskatu ditu: “Neurriak orain hartu behar dira; ezin dugu itxaron”.
Eta Berrian ere aldaketa bertan dela azaltzen dute. Aurreko hiru urteak bezala, 2018a ere muturreko fenomeno meteorologikoz beteriko urtea izaten ari da. Ez dira kasu bakanak: gero eta maizago eta toki gehiagotan gertatzen dira. Zientzialariek ohartarazi dute klima aldaketa betean dagoela jadanik Lur planeta, eta egoera okertzeko arriskuaz mintzatu dira
GenetikaJurassic Park filma ekarri du gogora Josu Lopez-Gazpiok. Istorio polita dela, sinesgarria ere izan daitekeena, baina zientzia fikzioa besterik ez dela azaltzen du zientzialariak. Gainera, datu bitxia ere dakar: dinosauroak ez dira desagertu eta gure artean jarraitzen dute. Hegaztiek ez dute dinosauroetatik eboluzionatu. Hegaztiak ez daude dinosauroekin lotuta. Hegaztiak dinosauroak dira.
——————————————————————–
Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
———————————————————————–
———————————————————————–
Egileaz: Ziortza Guezuraga (@zguer) kazetaria da eta Euskampus Fundazioko Kultura Zientifikoko eta Berrikuntza Unitateko zabalkunde digitaleko teknikaria.
——————————————————————
The post Asteon zientzia begi-bistan #216 appeared first on Zientzia Kaiera.
Berpiztuko al ditugu dinosauroak?
1. irudia: Zientzia-fikziozko filmei esker dinosauroekiko interesa piztu zuen. (Argazkia: AzDude – domeinu publikoko irudia. Iturria: pixabay.com)
Egun badakigu Jurassic Park filmak zientzia hauspotu duela eta, nolabait, modan jarri zuela antzinako DNAren ikerketa. Pelikulak dinosauroekiko interesa handitu zuen eta horrek alor horretan ikerketa gehiago egitera eraman zuen. Zenbait kasutan kalterako ere bai, izan ere, itxaropen faltsuak eragin zituen zenbait kasutan. Litekeena da filmean proposatutakoa ezinezkoa izatea orain arte zientziaz dakiguna aldatzen ez den bitartean. Dinosauroei buruzko akatsak ere ugariak dira filmean –esaterako, Tyranosaurus rex-aren inguruko egokitasun falta nabaria da-, baina, ingeniaritza genetikoari dagozkion akatsak ere ez dira gutxi.
Emandako azalpenakJurassic Park filmaren hasiera aldera “Mr DNA” delako sekuentzian azaltzen dute zer teknologia erabiliz egin diren parkean ikus daitezkeen dinosauroak. Bide batez, esan behar da sekuentzia hori –fikzioa sinesteko beharrezkoa diren akatsak alde batera utzita–, zientzia-komunikazioaren lan aparta dela duela 25 urte gizarteak DNAri buruz zekiena kontuan hartzen bada. Azaltzen dutenez, fosilizatutako dinosauroen garaiko eltxoetatik dinosauroen DNA erauztea posible da. DNA hori erauzita eta falta diren hutsuneak igelen DNArekin betez, dinosauroen enbrioiak ostruken arrautzetan txertatzen dituzte eta, hortik, dinosauroak. Istorioa polita da, sinesgarria ere izan daitekeena, baina zientzia fikzioa besterik ez da.
Errealitatetik urrunLehenik eta behin, odola xurgatzen zuten intsektuetan dinosauroen DNA bere horretan gordeta egon daitekeela pentsatzea ez da zuzena -anbarrean fosilizatuta egonik ere-. Eltxo prehistorikoak aurkitu dira, bai, eta dinosauroen DNA dutenak ere bai, baina, eltxo horietan dagoen DNA hondatuta dago. Ez dauka izan zenaren arrastorik ere eta eltxoaren beraren DNA ere guztiz hondatuta dago. Neandertalgo gizakien eta mamuten DNA isolatzea lortu da, baina, dinosauroena zaharregia da. Aurkitu den DNArik antzinakoenak milioi bat urte inguru ditu. Dinosauroak duela 66 milioi urte desagertu ziren, beraz, salto handiegia dago, besterik gabe. Duela gutxi frogatu denez, dinosauroen garaiko zenbait zelula eta zelula-egitura mantendu daitezkeela ikusi da, baina ez genoma osoak.
2. irudia: Stegosaurus-aren hezurdura. (Argazkia: OpenClipart Vectors – domeinu publikoko irudia. Iturria: commons.wikimedia.org)
Dinosauroen DNA erauztea posible izango balitz ere, milioika zati txikitan puskatuta egongo litzateke. Zati horiek elkartzeko gidarik ez legoke eta ia ezinezkoa litzateke DNA zatiak berezko ordena jarraituz berriro elkartzea. Puzzle erraldoi bat osatzearen parekoa da piezarik falta den jakin gabe eta zer irudi lortu behar den jakin gabe. Jurassic Park filmean zientzialariek falta diren piezak osatzeko igelen DNA erabiltzen dute, baina, hori urruti samar dago zientziaren prozeduretatik. Hasteko, igel-dinosauro hibrido bat lortuko litzateke eta, gainera, enbrioiaren bideragarritasuna zalantzan jartzekoa da. Izan ere, dinosauroak hegaztietatik askoz gertuago daude ebolutiboki igeletatik baino eta, hortaz, ez du zentzu zientifiko gehiegirik filmean proposatzen denak.
Genomaren osaketari dagokionez, 2010ean genoma sintetikodun lehen zelula sortu zuten, Mycoplasma mycoides-en laborategiko bertsioa, baina milioi bat base besterik ez dituen genoma bati dagokio. Dinosauro baten genoma eraikitzea lan izugarria litzateke horren aldean, gainera, ez legoke erreferentziarik eraiki behar den hori nolakoa den jakiteko. Kontuan izan behar da DNA katea prest izatea ez dela nahikoa desagertu den izaki bizidun bat berpizteko. DNA hasiera puntua da, bai, baina enbrioiaren garapenerako dinosauroen arrautza ere beharko litzateke. Oilo baten enbrioia ostruka baten arrautzan sartzen bada ez da txitarik jaiotzen -frogak egin dira-. Hortaz, are nekezagoa izango litzateke Velociraptor baten DNA ostruka baten arrautzan jarrita dinosauro bat jaiotzea.
Dinosauroek bizirik dirauteEgia esan, dinosauroak ez dira desagertu eta gure artean jarraitzen dute. Hegaztiek ez dute dinosauroetatik eboluzionatu. Hegaztiak ez daude dinosauroekin lotuta. Hegaztiak dinosauroak dira. Dinosauroak -hegaztiak barne-, lau desagertze masiboren ondorioa dira. Desagertze bakoitzaren ondoren espezie berriak agertu ziren eta guzti horren ondorioa dira egun ikus ditzakegun txoriak. Hortaz, dinosauroak ez dira desagertu: ingurune berrira moldatzeko eboluzionatu dute. Hori jakinik, hegaztietatik dinosauroak lortzeko modua ere proposatu da. Antza, atabismo genetikoak aktibatuz aspaldiko arbasoen ezaugarriak berreskuratu daitezke eta, horrela, posible litzateke hegaztien eboluzioan atzera egitea. Jack Horner irakasle eta paleontologo estatubatuarra alderantzizko eboluzioa eta adierazi zuenez, modu horretan posible izango da dinosauroen zenbait ezaugarri dituzten hegaztiak lortzea. Ez dira dinosauroak izango, baina, hor ere aurrerapausoak eman ahal izango dira.
Bien bitartean, zientzia-fikziozko filmetan bakarrik ikusi ahal izango ditugu dinosauroa- eta haiekin istorio zirraragarriak amestuko ditugu, baina, nekez ikusiko dugu noizbait dinosauro bat bizirik. Une honetan dugun jakintzaren arabera, ezinezkoa da. Agian desagertu diren espezieak berpiztu ahal izango dira –mamuta, esaterako-, baina, hori ere zalantzan jartzekoa da. Edozein kasutan amets edo kimera horiez gain, ikuspuntu etikotik ere aztertu beharko da desagertutako espezieak berpiztu daitezkeen edo ez. Ez dira gutxi horrek sor ditzakeen arazo etikoak, eta horiek argitu beharko ditugu, baina, oraingoz azkarregi goaz kontu etikoez aritzeko. Biologiari dagokionez, oraingoz ezinezkoa da dinosauroak berpiztea eta ez dago pisuzko arrazoi zientifikorik pentsatzeko noizbait egin ahal izango dela. Pelikulak ikusten jarraitu beharko dugu.
Erreferentzia bibliografikoak:
Kruger R.P., (2011). Jurassic Park Revisited. Cell, 153(2), 277-279. DOI: https://doi.org/10.1016/j.cell.2013.03.041
Informazio osagarria:
- Sci-fi and Jurassic Park have driven research, scientists say, E. Jones, theconversation.com, 2018.
- Does Jurassic Park make scientific sense? M. Halton, bbc.com, 2019.
—————————————————–
Egileaz: Josu Lopez-Gazpio (@Josu_lg) Kimikan doktorea eta zientzia dibulgatzailea da. Tolosaldeko Atarian Zientziaren Talaia atalean idazten du eta UEUko Kimika sailburua da.
—————————————————–
The post Berpiztuko al ditugu dinosauroak? appeared first on Zientzia Kaiera.
Dozena erdi ariketa 2018ko udarako (3): 11ren multiploa den zenbakia lortu nahian
Gogoan izan ahalegina bera –bidea bilatzea– badela ariketa. Horrez gain tontorra (emaitza) lortzen baduzu, poz handiagoa. Ahalegina egin eta emaitza gurekin partekatzera gonbidatzen zaitugu. Ariketaren emaitza –eta jarraitu duzun ebazpidea, nahi baduzu– idatzi iruzkinen atalean (artikuluaren behealdean daukazu) eta irailean emaitza zuzenaren berri emango dizugu.
Hona hemen gure hirugarren ariketa: 11ren multiploa den bost zifrako zenbakia lortu nahian.
———————————————————————————-
Ariketak Frantziako CNRSren blogeko Défis du Calendrier Mathématique ataletik daude hartuta.
———————————————————————————-
The post Dozena erdi ariketa 2018ko udarako (3): 11ren multiploa den zenbakia lortu nahian appeared first on Zientzia Kaiera.
Klorhexidinak eraginkortasun mugatua du aho interbentzioetan infekzioak saihesteko
Irudia. Nahiz eta aho interbentzioetan infekzioak saihesteko eraginkortasun mugatua izan, kostu txikia denez eta kontrako erreakziorik eta konplikaziorik ez dakarrenez, klorhexidina irakuzketak erabiltzea gomendatzen dute. (Irudia: John Loo)
Klorhexidinarekin irakuzteak mikrobioen aurkako efektu ahaltsua du, baina aho interbentzioetan erabiltzeko gomendioetan elkarren kontrako iritziak daude. Ikerketak erakutsi du hura erabiltzean % 12 saihestuko liratekeela bakteriemia kasuak.
Gizakiaren aho barrunbean askotariko bakteria daude. Prozedura kirurgikoak egiten direnean, besteak beste, hortzen bat ateratzean, odol zirkulaziora igaro daitezke eta iragankorra izaten den bakteriemia eragin.
Ez dago argi odolean bakterio hauen presentziak zenbait prozesu infekziosoren jatorrian eta bilakaeran duen garrantzia, besteak beste, bihotz balbulen endokarditisaren bilakaeran, balbula protesienean, artikulazioen protesienean (normalean hanka eta belaunekoa), eta infekzio lokalean duen garrantzia.
Hainbat azterlanek erakutsi dute klorhexidinarekin ahoa garbitzeak mikrobioen aurkako efektu ahaltsua duela listu mikrofloran eta plaka bakterianoan.
Hipotesi hori oinarri hartuta, ondorioztatu daiteke aho irakuzketa antimikrobiarrek, hortzen prozedura baten aurretik erabiliz gero, pazientearen odol zirkulazioan sartutako mikroorganismo kopurua murriztu beharko litzatekeela; hala ere, desadostasun handiak daude alderdi horretan.
American Heart Association-ek (AHA), 1997an, iradoki zuen endokarditis infekziosoa duten pazienteek aho irakuzketa antimikrobiarra egin beharko luketela, aho tratamendua egin aurretik. 2006an, Kimioterapia Antimikrobiarraren Sozietate Britainiarrak (BSAC) klorhexidinarekin aho irakuzketa bakarra gomendatu zuen, % 0,2an (CHX) (10 ml 1 minutuz), arriskua duten pazienteetan bakteriemiarekin lotutako hortz prozedurak egin aurretik. Hala ere, 2007an, AHAk gomendatu zuen profilaxi antiseptikoko protokolorik ez erabiltzea.
Ausazko saiakera kontrolatuen berrikuspen sistematikoa eta metaanalisia egin dute, PRISMA Adierazpenari jarraituta. Klorhexidinak hortzen bat atera ondoren bakteriemia prebenitzeko duen eraginkortasuna ebaluatzea izan da helburua.
Azterlanean 8 saiakera kliniko jaso dira, 523 pazienterekin. 267 klorhexidinarekin tratatutako taldean, non bakteriemiako 145 kasu erregistratu diren eta 256 kontrol taldean, non bakteriemiako 156 kasu erregistratu diren.
Ikerketaren emaitzek adierazten dute, beraz, klorhexidinarekin prebentzioa eginez gero saihestu daitekeen bakteriemia kasuen ehunekoa %12koa dela. NNTa, bakteriemia prebenitzeko tratatu beharreko gutxieneko paziente kopurua 16 da.
Eraginkortasun erlatiboa eta esangura gutxikoa erakusten dute emaitzek, klorhexidinaren erabilerari dagokionez, hortzen bat ateratzean ahoan dauden bakteriak odol zirkulazioan sartzeko saihesteko orduan. Hala ere, kostu gutxikoa denez eta kontrako erreakziorik eta konplikaziorik ez dakarrenez, gomendagarria da klorhexidinarekin irakuzketa egitea, horrelako interbentzioren bat egin aurretik.
Iturria: UPV/EHU prentsa bulegoa: Klorhexidinak eraginkortasun mugatua du aho interbentzioetan infekzioak saihesteko.
Erreferentzia bibliografikoa:
Arteagoitia, Iciar, Rodriguez Andrés, Carlos, Ramos, Eva (2018) Does chlorhexidine reduce bacteremia following tooth extraction? A systematic review and meta-analysis. Plos One 13 (4): e0195592. DOI https://doi.org/10.1371/journal.pone.0195592
The post Klorhexidinak eraginkortasun mugatua du aho interbentzioetan infekzioak saihesteko appeared first on Zientzia Kaiera.
Asteon zientzia begi-bistan #215
Botanika Mahats uztan hezetasunak duen eragin kaltegarria irakur daiteke Berrian. Hezetasunak sortu duen mildiu onddoaren eraginez uzta %20-%30 inguru jaits daitekeela espero dute euskal ardogile batzuek. Euria egin eta hurrengo egunean, eguzkia atera eta tenperatura igotzen zen. Onddoa hedatzeko baldintzarik onenak direla horiek azaltzen dute.
BiologiaZenbat zelula daude giza gorputzean? Juan Ignacio Pérez Iglesiasek ematen du erantzuna, nahiz eta erraza ez izan. Kalkuluen arabera, gutxi gorabehera 30 bilioi zelula daude 70 kg-ko eta 170 cm-ko gizon gazte baten gorputzean. Antzeko ezaugarriak dituzten emakumeetan, antzeko kopuruak egon litezke.
——————————————————————–
Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.
———————————————————————–
———————————————————————–
Egileaz: Ziortza Guezuraga (@zguer) kazetaria da eta Euskampus Fundazioko Kultura Zientifikoko eta Berrikuntza Unitateko zabalkunde digitaleko teknikaria.
——————————————————————
The post Asteon zientzia begi-bistan #215 appeared first on Zientzia Kaiera.
Zenbat zelula ote daude giza gorputzean?
Irudia: Orotara, gizakiok 200 zelula tipo baino gehiago ditugu. (Ilustrazioa: Gerd Altmann / Creative Commons lizentziapean)
Globulu gorriak dira argi eta garbi zelula ugarienak. Gutxi gora behera 26 bilioi daude gizonezkoetan eta balio horretatik behera daude andrazkoen kopuruak. Zelula guztien %84a dira. Plaketak ez dira hainbeste, baina ugariak dira edonola: %4.9a. Kontuan hartzen badugu leukozitoak ere badaudela, berehala jakin daiteke gorputzeko zelulen %90a direla odoleko zelulak. Azpimarratzekoa da plaketak nukleogabeak direla, eta beraz gorputzeko zelulen %90a (26 milioi) nukleogabea da.
Hezur-muinekoak ere garrantzitsuak dira kopuruari dagokionez: histologia-metodoak erabilita, ondorioztatu da 750.000 milioi zelula daudela muinean (%2.5). Oso ugariak dira era berean endotelio baskularreko zelulak, odol-zainak barrutik estaltzen dituztenak. Ez da erraza bere kopurua finkatzen, baina saio bat egin dute odolaren osoko bolumenetik abiatuta. Arteria, bena eta kapilarretatik dabil odola, eta tutu mota horietako bakoitzaren luzera finkatu dute bere lodiera ertainean oinarrituta. Ondoren, tutu horien barne azalera zehaztu dute, gero zenbaki hori endotelio-zelulen azalera ertainaz zatikatzeko. Horrela, badakigu 600.000 miloi direla (%2.1).
Immunitate-sistemako linfozitoak, gorputzeko zelulen %1.5a dira eta gibeleko hepatozitoak, %0.8a. Neuronak eta Glia zelulak nerbio-sisteman; azken horiek neuronen euskarri modura jokatzen dute neuronentzat. Garai batean pentsatu izan zen 10 aldiz Glia zelula gehiago zeudela, baina badirudi ez daudela hainbeste eta parean daudela Glia zelulak eta neuronak. Azken estimazioek diote gutxi gorabehera 85.000 milioi neurona daudela eta beste hainbeste Glia zelula. Guztira, gorputz osoaren %6 dira. Gainerako zelula motak are ehuneko txikiagoetan daude giza gorputzean.
Oso ikuspegi desberdina lor daiteke, baldin eta masa hartzen badugu kontuan, kopurua hartu beharrean. Gorputz-pisuaren %25a dira zelulaz kanpoko likidoak (odol-plasma eta likido interstiziala), eta %7a dira zelulaz kanpoko solidoak. Beraz, 46 kg zelula-masa dute, honela bananduta: 20 kg muskulu-zelula, 14 kg adipozito (gantz-deposituak), eta 3 kg globulu gorri. Gainerakoa 10 kg dira. Horrela bada, masen ehunekoak oso desberdinak dira, zeren eta zelula batzuek eta besteek oso bolumen desberdinak baitituzte.
Zer esanik ez, bakterioak ere baditugu batez ere kolonean, baina uste baino askoz ere gutxiago: gutxi gorabehera 38 bilioi, baina 200 g-ko pisua dute.
Erreferentzia bibliografikoa:
Sender R, Fuchs S, Milo R (2016). Revised Estimates for the Number of Human and Bacteria Cells in the Body. PLOS Biology, 14(8), e1002533. DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pbio.1002533
Oharra: Nacho López Goñi mikrobiologoak bakterio kopuruari buruzko artikulu argigarri bat idatzi zuen.
Post scriptum: Zelula moten enbrioi-iturriari buruz gehiago jakiteko “Los tipos celulares humanos y origen embrionario” artikulua ikus daiteke eta berriztatze-frekuentziari buruz ¿Cada cuánto tiempo se renuevan las células de nuestro cuerpo? artikulua.
———————————————————————————-
Egileaz: Juan Ignacio Pérez Iglesias (@Uhandrea) UPV/EHUko Fisiologiako katedraduna da eta Kultura Zientifikoko Katedraren arduraduna.
———————————————————————————
—————————————————–
Hizkuntza-begiralea: Juan Carlos Odriozola
——————————————–
Oharra: Jatorrizko artikulua Cuaderno de Cultura Científica blogean argitaratu zen 2018ko otsailaren 25ean: ¿Cuántas células hay en el cuerpo humano?
The post Zenbat zelula ote daude giza gorputzean? appeared first on Zientzia Kaiera.
Dozena erdi ariketa 2018ko udarako (2): Osatu karratua
Gogoan izan ahalegina bera –bidea bilatzea– badela ariketa. Horrez gain tontorra (emaitza) lortzen baduzu, poz handiagoa. Ahalegina egin eta emaitza gurekin partekatzera gonbidatzen zaitugu. Ariketaren emaitza –eta jarraitu duzun ebazpidea, nahi baduzu– idatzi iruzkinen atalean (artikuluaren behealdean daukazu) eta irailean emaitza zuzenaren berri emango dizugu.
Hona hemen gure bigarren ariketa: Osatu karratua.
———————————————————————————-
Ariketak Frantziako CNRSren blogeko Défis du Calendrier Mathématique ataletik daude hartuta.
———————————————————————————-
The post Dozena erdi ariketa 2018ko udarako (2): Osatu karratua appeared first on Zientzia Kaiera.