Sindicador de canales de noticias

Amaia Portugal Lurraren batez besteko tenperatura ez dadila bi gradu baino gehiago igo: horixe izan da ituna sinatu duten agintariek hartu duten gutxieneko konpromisoa. Frantziako bi ikertzailek egin duten lanaren arabera, baina, bi gradutan ez, 1’5 gradutan dago benetako lerro gorria. Hortik gora, Mediterraneoaren zati handi bat basamortu bihurtzeko eta baso ugari galtzeko arrisku larria dago.

Azaroaren 4az geroztik, ofizialki martxan dago klimari buruzko Parisko Akordioa, eta aste honetan eta hurrengoan Marrakexen (Maroko) dute hitzordua agintariek, akordio hori gauzatzeko urratsak egite aldera. Erronka ez da makala. Mendea bukatzerako, Lurraren batez besteko tenperatura ez dadila bi gradu baino gehiago igo, industria aurreko garaian genuenarekin alderatuta: horixe da hitzarmena sinatu duten estatuek hartu duten konpromisoa. Eta are gehiago, langa hori 1’5 gradutara mugatzen ahalegindu behar dutela ere zehaztu dute idatzian.

Frantziako bi ikertzailek ondorioztatu dutenez, ordea, bi graduko helburua ez da nahikoa, eta 1’5 graduak ez gainditzeko ahalegina ez da borondate kontua, hil ala bizikoa baizik. Izan ere, egin duten azterketaren arabera, mendea bukatzerako tenperatura bi gradu edo gehiago igotzen bada, klima-aldaketak lurralde mediterraneoetan eragingo dituen gorabeherak galantak izango dira, Holozenoan inoiz ikusi gabeak. Hori saihesteko lerro gorria 1’5 gradutan dagoela estimatu dute. Ez gehiago. Hala azaldu dute Science aldizkarian argitaratutako artikuluan.

1. irudia: Punta-puntako agintariak, iaz, Parisen. Aurtengo azaroaren 4tik martxan da akordioa. (Argazkia: Presidencia de la Republica Mexicana / CC BY 2.0)

Mediterraneoari behatu diote Joel Guiot eta Wolfgang Cramer ikerketaren egileek, lurralde horietan inon baino agerikoagoa baita klima-aldaketaren aztarna. Horren erakusle, 1880-1920 denbora tartetik gaur egun arte, tenperatura 1’3 gradu epeldu da bertan; munduan, aldiz, 0’85 gradu, batez beste. Gainera, Mediterraneoak ekarpen handia egiten dio munduko biodibertsitateari, eta ur garbia eta beste zenbait zerbitzu eskaintzen ditu. Bertan gertatzen den edozer bereziki kezkagarria da, beraz.

Ikerketa egiteko, Mediterraneoko sedimentuetako polen nukleoak baliatu dituzte, eta horiei esker, azken hamar mila urteotan (Holozenoa) klimak eta ekosistemak izan duten aldakortasuna berreraiki dute. Zer dela eta polena? Bada, polen mota bakoitza landare edo zuhaitz bati dagokiolako, eta landare edo zuhaitz bakoitzak habitat eta kondizio zehatz batzuk dituelako bereizgarri; haritzek eta pinuek ez dituzte klima eta toki berberak gustuko, adibidez. Horrenbestez, polen mota batzuk besteak baino maizago aurkituz gero, baditugu zantzuak, klimaren historia berreraikitzeko.

Iragana aztertu eta bildutako informazioan oinarrituta, etorkizunera begira jarri dira gero bi ikertzaileak. Izan ere, simulazioak egin dituzte, tenperaturaren halako edo bestelako aldaketak ekosisteman zer ondorio izango lukeen aurresateko.

2. irudia: Almeriako basamortua. Neurri zorrotzak hartzen ez badira, horrelakoak hedatu egin daitezke Espainia hegoaldean. (Argazkia: Colin C Wheeler / CC BY-SA 3.0 es)

Hala, inolako neurririk hartzen ez bada eta orain arte bezala jarraitzen badugu, Espainia hegoalde osoa basamortu bihurtuko dela ondorioztatu dute, Mediterraneoko baso hostogalkorrek mendian gora egingo dutela, eta orain baso horiek dauden tokiak sasiz beteko direla. Zehatz esateko, lau gradutik gorako berotzeak Europa hegoalderainoko basamortutzea ekarriko luke. Hiru gradu artekoak, aldiz, Afrika iparraldea idortuko luke, eta mendietako basoen kopurua murriztu.

Artikuluaren arabera, eraiki duten matematika ereduak adierazten duenez, Parisko Akordioa ozta-ozta beteta ere, ez litzateke nahikoa: mendea bukatzerako, tenperatura industria aurreko garaikoa baino bi gradu epelagoa bada, Mediterraneoak gogotik ordainduko du. Horrenbestez, 1’5 graduko langa gainditzen ez duen agertokia da ondorio hain larriak ez dakartzan bakarra. Azken kasu horretan, klima-aldaketak ez lituzke gorabehera hain apartak eragingo; ez, behintzat, Holozenoko une batzuetan izan direnak baino handiagoak.

Erreferentzia bibliografikoa:

Joel Guiot, Wolfgang Cramer. Climate change: The 2015 Paris Agreement thresholds and Mediterranean basin ecosystems. Science, 28 Oct 2016: Vol. 354, Issue 6311, pp. 465-468. DOI: 10.1126/science.aah5015

———————————————————————————-

Egileaz: Amaia Portugal (@amaiaportugal) zientzia kazetaria da.

———————————————————————————-

The post Parisko akordioa betetzea ez da nahikoa appeared first on Zientzia Kaiera.

.

Cuando el “tamaño de la luz” y los obstáculos que se encuentra son de dimensiones parecidas ocurren cosas interesantes. Joaquín Sevilla nos ilumina.

Edición realizada por César Tomé López a partir de materiales suministrados por eitb.eus

El artículo #Naukas15 Canicas, camaleones y células solares se ha escrito en Cuaderno de Cultura Científica.

Entradas relacionadas:

1. #Naukas14 Botijos culturales, biológicos, tecnológicos
2. #Naukas15 Falsas memorias
3. #Naukas15 Big Van Theory y el estereotipo femenino

Los árabes conocieron el arma incendiaria conocida como fuego griego cuando los bizantinos la usaron contra ellos. De hecho, el fuego griego pudo ser el factor decisivo que evitó la caída de Constantinopla en el asedio de 674-678 y mantuvo el Imperio Romano de Oriente vivo todavía durante siglos.

El fuego griego, rociado desde un dispositivo desde el que bombeaba sobre los barcos enemigos, era una líquido viscoso que se incendiaba en contacto con el agua y ardía ferozmente. Inventado posiblemente en 670 por un arquitecto judío sirio llamado Calínico de Heliópolis (Καλλίνικος) según la cronografía de Teófanes, los ingredientes del fuego griego se mantuvieron como un secreto de estado, conocido solo por el emperador bizantino y la familia de Calínico.

La composición exacta aún se desconoce, pero por las propiedades que se le atribuyen se pueden deducir algunas cosas. Por las descripciones de su funcionamiento se infiere que era algún tipo de mezcla autoinflamable, que no necesita una fuente de energía externa para comenzar a arder. Una posible mezcla de estas características tendría una base de cal viva (CaO) y petróleo. La cal viva, obtenida calentando caliza (CaCO3) o conchas, genera muchísimo calor cuando se la combina con agua. Si una mezcla de cal viva y petróleo entra en contacto con agua, el calor que genera la reacción de la cal viva con el agua puede incendiar el petróleo.

Se suponía que la arena, la orina y el vinagre eran los únicos medios eficaces para extinguir el fuego griego. Por “vinagre” los cronistas probablemente se referían a cualquier disolución salina que formase una costra al evaporarse, lo que extinguía las llamas evitando el contacto con el oxígeno; el mismo fundamento de los extintores de polvo o dióxido de carbono que hoy día se recomiendan para extinguir los fuegos provocados por cal viva.

De forma análoga, por “orina” también habría que entender algún tipo de disolución concentrada, como orina almacenada durante un tiempo y parcialmente evaporada, que contendría una cantidad considerable de sedimentos. La orina fresca es básicamente agua, lo que avivaría la virulencia del fuego griego (además el petróleo es menos denso que el agua y sobrenada, con lo que sigue ardiendo) y, por otra parte, no parece fácil encontrar el número suficiente de voluntarios en caso de ataque.

Las versiones refinadas del fuego griego incorporaban nitrato sódico (NaNO3) que con el calor de la hidratación de la cal viva proporcionaría oxígeno suficiente para mantener la combustión del petróleo, por lo que la mezcla seguiría viva incluso debajo del agua o debajo de arena.

Fuente: ManuelCanalesCrispin233 / Wikimedia Commons

Este tipo de armas no eran nuevas para la humanidad. Las ciudades sitiadas venían arrojando calderos de azufre ardiendo, asfalto hirviente y brea caliente como mínimo desde el siglo V antes de la era común. Los asirios y los griegos del Peloponeso ya usaron el petróleo líquido y la nafta de los pozos de petróleo, junto con la brea caliente y el azufre ardiente.

El sistema de ignición tampoco era novedoso. Plinio ya daba cuenta en el siglo I de que una mezcla de cal viva y petróleo podía prenderse si entraba en contacto con el agua Una mezcla como esta se usaba para encender las lámparas “mágicamente” en los templos, que se sepa, desde el siglo III.

Un “cheirosiphōn”, un sifón de mano.

La verdadera innovación de Calínico no habría estado por tanto en la mezcla en sí, sino en el dispositivo sifónico, también en versión portátil, que se empleaba para esparcirla sobre el enemigo ya encendida (para lanzarla apagada se usaban granadas de arcilla).

.

Los musulmanes, derrotados inicialmente por el fuego griego, pronto aprendieron el truco. Durante las Cruzadas los europeos se encontraron con él tanto en Siria como en Egipto. Finalmente se volvió contra sus inventores y muy probablemente se usó en el saqueo de Constantinopla de 1204.

El fuego griego desapareció, como tal, tras la caída de Contanstinopla en 1453 a manos del Imperio Otomano. Ni que decir tiene que las armas químicas continuaron usándose en los siglos posteriores. Siria lo sabe bien desde el principio.

Sobre el autor: César Tomé López es divulgador científico y editor de Mapping Ignorance

El artículo Fuego griego se ha escrito en Cuaderno de Cultura Científica.

Entradas relacionadas:

1. Fuego y calor, esas materias inexistentes
2. De los ácidos y las bases (I)
3. De los ácidos y las bases (y II)

Oskar Gonzalez Whilhelm Röntgen XIX. mendearen bukaera aldean hasi zen tutu katodikoetan saioak egiten. Garai hartan ezin zuen susmatu bere lanak irauli egingo zituela zenbait zientzi esparru, eta bereziki medikuntza. Azarean gertatu zen iraultza, beste hainbatetan bezala.
1. irudia: Röntgenek, “izpi inkognita” deitu zien izpi hauei, hau da, X izpiak. Izan ere, ez zekien ez zer ziren, ez eta zerk sortzen zituen.

Röntgen izpi katodikoetan ikertzen ari zen, eta ikusi zuen gelaren beste muturrean material fluoreszente bat argiztatzen zela, erradiazio-iturria paper beltzez estali eta gela ilun utzi zuenean. Alemaniar zientzialari bikain honek berehala ulertu zuen izpi batzuek ahalmena zutela papera zeharkatu eta material fluoreszentea aktibatzeko. X izpia delako izena jarri zion izaera ezezaguna zuen horri, eta bera aztertzeari ekin zion. Laster ikusi zuen X izpiek hobeto zeharkatzen zituztela material batzuk beste batzuk baino. Horrela, giza ehun bigunak erraz zeharkatzen zituzten, baina zailagoa zitzaien metalak eta hezurrak zeharkatzea. Historian egin izan den lehenengo erradiografia, bere emazte Bertharen eskuarena izan zen.

Arlo honetan egin izan zuzen lan bikainagatik, Nobel Saria eman zioten Röntgeni 1901ean. Erradiografiek izugarrizko aurrerapena ekarri zieten medikuntzako diagnostikoei. Izan ere, giza gorputzaren egiturak eskuragarri bilakatu ziren, ebakuntza egiteko beharrik gabe. Edonola, erradiografiak harantzago eraman ziren, eta objektibo bizigabeak aztertzeko ere erabiltzen hasi ziren; horrela, ingeniaritzako piezak edo artelanak hartu zituzten aztergai.

Nola egin erradiografiak artelanei?

Erradio edo argi ikusgarriaren uhinen antzera, X izpiak uhin elektromagnetikoak dira, baina askoz ere uhin-luzera laburragoa dute, hau da, energia gehiago dute, eta errazkiago zeharkatzen dute materia. Materiaren elementuak zeharkatuak gertatzen diren neurri desberdin horiek irudikatzea da hain zuzen ere erradiografia. Horretarako, objektu jakin bat zeharkatzeko ahalmena duten X izpien iturri bat erabiltzen da, eta plaka fotografiko bat, objektua zeharkatu duen erradiazioa neurtzeko. Plaka hauek, zilar haluroez osatuak daude eta ilundu egiten dira X izpiekiko kontaktuan jarrita. Hori dela eta, medikuntzan egiten diren erradiografietan, argiago ikusten dira izpiek gehiago eragiten duten zonaldeetan, eta hezurrek estaltzen dituzten zonaldeak, ilunago ikusten dira, izpiek gutxiago intziditzen dutelako bertan. Horretan guztian, izpien energiak berebiziko garrantzia du, eta zer esanik ez, aztergai den materialaren dentsitatea ere baldintzapen garrantzitsua da. Izan ere, elementuak astunagoak direnean, elektroi gehiago daude, eta haien arteko elkarrekintzek zailago egiten dute izpiek materia zeharkatzea. Hori dela eta, X izpiek adibidez ondo zeharkatzen dute larruazala, honek karbono asko daukalako eta karbono pisu molekular txikikoa delako. Hezurrek aldiz, kaltzio asko daukate eta kaltzioa astuna delarik, izpiak gehiago xurgatzen dira bertara.

Giza gorputzaren antzera, artelan bat konposatu ugariz osatua dago eta zer esanik ez, X izpiak era ezberdinetara xurgatuak gertatuko dira konposatu horien arabera. Horrela, giza larruazalaren antzera, kanpo eragileen aurkako babesa den berniza erraz zeharkatua gertatzen da, erretxinek eta olio organikoek osatua dagoelako. Artelana bera egiteko erabilitako pigmentuek X izpiekiko elkarrekintza desberdinak pairatuko dituzte, pigmentuaren jatorriaren arabera. Erradiazioa ondo xurgatzen dute eta beraz orban zuri berezia uzten dute pigmentu ezorganikoek, hala nola beruna (berun zuria) edo merkurioa (bermiloia edo gorrimina) bezalako metal astunak dituztenek. Hain astunak ez diren elementuak dituzten pigmentuek, arinago jokatuko dute beren jatorriaren arabera, eta horrela aukera egongo da artelanaren zenbait “geruzak” ikusteko. Horri esker, oso informazio argigarria lortuko da lanaren egoerari buruz, margolariaren arte-teknikari buruz, eta lana egiteko eta berritzeko egin izan diren jarduerei buruz ere. Azken urteotan, modua aurkitu izan da artelan batzuen egilea zehazteko, eta ustezko egiletasun batzuk gezurtatzeko. Ikus ditzagun orain kasu deigarri batzuk.

X izpiak epaitegietan

La Belle Ferronniére Leonardo da Vincik egina dela uste dute egun, baina eskandaluzko epai ospetsu batean parte hartu zuen Amerikako Estatu Batuetan joan den mendeko 20.eko hamarkadan. Artearen industria bere unerik gorenean zegoenean, Arkansaseko senar-emazte batzuek esan zuten bere eskura zutela margolanaren originala, frantsesa zen Andrea Hahn emazteak heredatuta. Margolana ikusi gabe, Sir Joseph Duveenek baieztatu zuen senar-emazte haien margolana ez zela jatorrizkoa. Senar-emazteek bere aurkako auzi-eskea aurkeztu zuten, baieztapen hark ezinezko egiten zuelako margolana saltzea. Epaia oso entzutetsua izan zen garai hartan, eta Hahn senar-emazteen margolana ikusgai jarri zen, Louvre museoan zegoen ustezko originalaren ondoan. Horrela, adituek biak aztertzeko aukera izango zuten.

2. irudia: “La Belle Ferronnière”, ustez Lenardo da Vincik egina (1495-99, 63 x 45 cm), eta Hahn senar-emazteena (1750 baino lehen, 55 x 44 cm). Iturria: Brewer, John (2005) Art and Science: A Da Vinci Detective Story

Gehienek baieztatu zuten Louvrekoa zela originala, baina Sir Duveenek galdu egin zuen auzia. Izan ere, harrotasunak bultzatuta, arte-adituek ez zuten beren iritzia zientzia-datuetan oinarritu, eta zituzten epaimahaikoak konbentzitu. Izatez, adituak beren inpresioetan oinarrituta mintzatu ziren, eta epaimahaikoek ez zuten arte-ezagumendu handirik. Gezurra badirudi ere, zientzian oinarrituta Louvrekoari egindako erradiografiek agerian utzi zuten egia: Museokoa zen originala, erradiografiek ederki irudikatzen zituztelako egileak pentimenti deritzon prozesuan pixkana egin zituen aldaketa guztiak. Esparru honetako zientzia ez zegoen behar bezain garatua garai hartan, eta datu zientifikorik ez zen epaian kontuan hartu. Gaur egun, uste dute senar-emazteen margolana beranduago egina zela Frantzian, eta Louvrekoa Da Vincirena edo bere ikasleetako batena dela. Edonola, lehendabizi hartu ziren hizpide epai horretan zientzia-datu zorrotzak honelako auzi batean.

3. irudia: (Lore-natura hila; mitxoletak eta arrosak). Vincent van Gogh (1886-1887, 99 x 79 cm). Margolanaren erradiografia, 90º-ko bira emanda. Iturria: van der Loeff (2012).

Irudi honen azpian, bi gizon agertzen dira erdi biluzirik, elkarrekin borrokan. Hori bat dator Van Goghek bere anaiari idatzitako gutun batean esandakoarekin, bertan esaten baitzion, bi borrokalarien irudia egina zuela, biek enborra biluzirik zutela. Hain zuzen ere horixe ikusten da X izpiak erabilita. Garai hartan, holandar margolari hau Anberesen zegoen ikastaro bat egiten, eta hango eskolan, oihal handiagoak erabiltzen ziren, hain zuzen margolan honen tamainakoak (100 x 80 cm), eta margolariak erabili ohi zituenak baina handiagoak. Ohikoa zen garai hartan oihalak bi aldiz erabiltzea, azkenean agerian iritsi zaigun irudian nabari da ohi baino marra lodiagoak erabili zituela, hain zuzen ere jatorriz irudikatuak zituen borrokalariak ezkutatzeko. Azken batean, ezin ditugu lan biak dastatu, baina gutxienez, berreskuratu egin dugu ezkutuko lana. Batek daki munduan zeharreko museoetako eta etxeetako margolanetan zenbat lan dauden ezkutuan gordeak, nork antzemango zain.

Bizitza eta heriotza irudi berean

Picassok egindako La vie (1903) margolanak agerian utzi digu norainoko zehaztapenak eman diezazkigukeen honelako teknologiak. Olio-margolan honek bi irudi erakusten dizkigu: batetik maitasun profanoaren alegoria bat, eta bestetik bizi-zikloaren irudi bat.

4. irudia: “La vie”. Pablo Picasso (1903, 196 x 129 cm). Margolanaren erradiografia. Iturria: The Cleveland Museum of art.

Gizona Carlos Casagemas da, Picassoren gaztaroko laguna. Desengainu bat izan zuen Germaine izeneko emakumearekin, eta emakumea hiltzen saiatu ostean, bere buruaz beste egin zuen. Heriotzak izugarri hunkitu zuen Picasso eta margolaria bere garai urdinera aldatu zen. Epe horretan, zenbait lan egin zituen bere lagunaren omenez. Hizpide hartu duguna da lan horietako bat, baina azalezko ikuspegi honen azpian, gauza ikaragarri korapilatsuak daude. Margolariak berak esan zion elkarrizketa ezagun batean Brassaï argazkilariari “…ez da nahiko egile baten lanak ezagutzea. Berdin jakin behar da noiz egin zituen, zergatik eta zein baldintzatan”. Erradiografiak oso lagungarriak gertatu dira oraingo honetan ere.

Margolana Clevelandeko arte-museoan dago. 1978.ean egindako erradiografiak oso desberdina zen irudi bat azaleratu zuen, eta gainera pentimenti ugari egin zirela ikus daiteke. Hasiera batean, Picassok bere burua hegaka irudikatu zuen, hegaka gizon txori bat bailitzan. Emakumearengana doa, amatasunaren bila. Gero damutu egingo zen agian, Germainek berarekin harreman sentimental bat izan zuelako. Hori dela eta, berriz elkartu zituen bere laguna eta Germaine, eta ezabatu egin zituen sexu-konnotazioak (Casagemas sexu-ezintasunak jota egon baitzen). Izan ere, bukaerako irudian, Casagemas gerripeko bat jantzita duelarik azaltzen da. Ezin ditugu sexu-ezintasuna eta gerripekoa lotu, baina X izpiei esker badakigu aurretik egindako margolan baten gainean margotu zela hau guztia, 1900.ean Pariseko Mundu Erakusketan, Picasso oso gaztea zenean. Erradiografiaren beheko aldean, badago pigmentu batez egindako lanpara bat, erradiazio asko xurgatzen duena. Hori esker, lana 90º biratu behar da erlojuaren mugimenduaren aurka, eta horrela, beste zirriborro bat gelditzen da agerian. Ziur aski, Azken unean lana da hori. Lan horren zehaztapenak ezagunak ziren, baina ez lanaren kokapena. Horrela, erradiografiei esker berreskuratu zen ustez galduta zegoen lana. Casagemas eta Picasso Parisen ibili ziren elkarrekin, eta izugarria da Picassok Casagemasen heriotzaren gainean La vie margotu izana.

Erreferentzia bibliografikoak:

.- John Brewer, Art and Science: A Da Vinci Detective Story, Engineering and Science, 68 (1) (2005) 32-41.

.- Luuk Struick van der Loeff, Matthias Alfeld, Teio Meedendorp, Joris Dik, Ella Hendriks, Geert van der Snickt, Koen Janssens and Meta Chavannes, Rehabilitation of a flower still life in the Kröller-Müller Museum and a lost Antwerp painting by Van Gogh, Special Edition Kröller-Müller Museum (2012).

.- Marilyn McCully and Robert McVaugh, New Light on Picasso’s La Vie, Bulletin of The Cleveland Museum of Art, 65 (2) (1978) 66–71

—————————————————–

Egileaz: Oskar Gonzalez (@Oskar_KimikArte) UPV/EHUko Kimika Analitikoa Saileko ikertzailea da eta Zientzia eta Teknologia Fakultateko eta Arte Ederretako Fakultateko irakaslea.

—————————————————–

Hizkuntza-begiralea: Juan Carlos Odriozola

——————————————–

The post Artearen erradiografia appeared first on Zientzia Kaiera.

Jone Uranga, Alaitz Etxabide, Pedro Guerrero eta Koro de la Caba Elikagaiak baldintza egokietan mantentzea oso garrantzitsua da. Hauek ingurunetik bereiziak egon behar dute bezeroen eskuetara iritsi eta kontsumituak izan arte. Hori horrela izanik, elikagaiak ontziratzeko material berriztagarriak eta biodegradagarriak sortzea oso ikerketa-ildo interesgarria da. Gaur egun merkatuan dauden ontzien propietateak lortzeko, bio-oinarrituriko materialen propietateak hobetu behar dira eta hauxe izan da lan honen helburua.

Elikagaiak biltzeko materialetatik plastikoa, papera, beira, altzairua, aluminioa eta zenbait konglomeratu dira erabilienak. Plastikozko filmek garrantzi berezia dute, ezaugarri aipagarriak baitituzte, hala nola, pisu txikia izatea. Petroliotik eratorritako film hauek ordea, beren alde txarrak ere badituzte, esaterako, ingurumen-inpaktu handia sortzen dute. Konponbide posibleen artean aurkitzen da zenbait biopolimerotatik eratorritako filmak egitearena. Biopolimeroak, berriztagarriak diren iturrietatik lortutako kate luzez osatutako makromolekulak dira; gainera, ingurumena errespetatzen dute, biodegradagarriak baitira, hau da, ez dira hondakin iraunkorrak, mikroorganismoen jarduerari esker beren egitura eta propietateak aldatzen direlako, denbora laburrean degradatuz.

Irudia: Gazta bezalako produktu koipetsuetarako geruza bakarreko ontzi aktibo eta biodegradagarria garatu berri dute Biomat ikerketa-taldeko ikertzaileek.

Film biodegradagarriak egiteko gehien erabilitako biopolimeroak proteinak eta polisakaridoak dira. Proteinen artean aurkitzen da hezur, azal eta kartilagoetako kolagenotik eratorritako gelatina. Hainbat arrazoirengatik sailkatzen da biopolimero hau aztertuenen artean: bere ekoizpena handia da, kostua txikia eta propietate funtzional oso onak ditu. Beraz, lan honetan, gelatinazko filmak egin dira, zehazki, arrain-gelatinazkoak. Horrela, hondakinak kontsideratzen ziren arrain hezur eta azalei erabilera bat ematea lortzen da. Dena den, arrain-gelatinazko filmen propietateak hobetzeko eta prozesatzea errazteko, gehigarriak erabiltzea beharrezkoa da. Alde batetik, plastifikatzaileen erabilerak filmaren elastikotasuna handitzea eta zurruntasuna nahiz gogortasuna gutxitzea ahalbidetuko du; honek proteinaren kateen arteko interakzioak gutxituko ditu eta aipatutako propietateen hobekuntza lortzen da. Beste aldetik, gelatinarekin erreakzionatuko duten gehigarriak daude, gelatinaren talde polarrekin loturak sortuko dituztenak, urarekiko erresistentzia hobetuz eta gainera, mikrobioen aurka lan egin dezakete.

Lan honetan, filmak prestatzeko plastifikatzaile moduan glizerola erabili da eta antimikrobiano moduan azido zitrikoa, zenbait kontzentraziotan. Glizerola hiru alkohol talde dituen pisu molekular txikiko plastifikatzailea da; substantzia hidrofilikoa da, gelatinaren aminoazidoekin hidrogeno zubizko lotura ahulak erraz sortzen dituena. Azido zitrikoa gehigarri naturala da, elikagaietatik transferi daitezkeen gaixotasunak saihestu ahal izateko baliagarria izango dena; V. Parahaemolyticus, L. Monocytogenes, E. Coli, S. Aureus eta B. Cereus mikrobioen aurka babesten du. Elikagaiak biltzeko filmak sortu nahi direnez, modu praktikoan filmak aplikazio honetarako egokiak diren aztertzeko, gazten ontziratzean duten jarrera behatu da.

Gainera, prestaturiko filmen propietateak aztertu dira: lotura fisiko eta kimikoak, infragorri-espektroskopiaren bidez; disolbagarritasuna, uretan sartuz; filmen arteko kolore ezberdintasuna, kolorimetriari esker; eta filmen gardentasuna eta izpi ultramoreekiko babesa, ultramore-espektroskopia erabiliz. Eginiko arrain-gelatinazko film hauek, film komertzialek eskaintzen ez dituzten zenbait propietate interesgarri aurkeztu dituzte, esaterako, gaztak bere koipea mantentzea eta ez lehortzea ahalbidetzen dute. Zehatz mehatz propietate egokienak azaltzen dituen filma % 10 azido zitriko portzentajea duena da. Konposizio hau duten filmak gardenak dira baina, aldi berean, argiarekiko erresistentziari dagokionez, oso erantzun ona aurkezten dute. Horri esker, ontziratutako elikagaiaren kalitatea denbora luzeagoan mantentzen lagunduko dute.

Artikuluaren fitxa:

• Aldizkaria: Ekaia
• Zenbakia: 28
• Artikuluaren izena: Arrain-hondakinak baloratzea, gazta ontziratzeko.
• Laburpena: Elikagaiak ontziratzeko filmak aztertzea garrantzitsua da, ikerketaren bidez gaur egun merkatuan dauden ontziratzeen propietateak hobetzea ahalbidetu baitaiteke. Kasu honetan, polimero berriztagarri eta biodegradagarri bat erabiliz, hainbat azido zitriko kantitatetako filmak egin dira. Haien propietateak aztertu dira, bai eta gazten ontziratzean duten jarrera. Arrain-gelatinazko film hauek film komertzialek eskaintzen ez dituzten zenbait propietate interesgarri erakutsi dituzte; esaterako, gaztak bere koipea gordetzea eta ez lehortzea ahalbidetzen dute.
• Egileak: Jone Uranga, Alaitz Etxabide, Pedro Guerrero, Koro de la Caba.
• Argitaletxea: UPV/EHUko argitalpen zerbitzua
• ISSN: 0214-9001
• Orrialdeak: 95-104
• DOI: 10.1387/ekaia.13927

—————————————————–
Egileez: Jone Uranga, Alaitz Etxabide, Pedro Guerrero eta Koro de la Caba UPV/EHUko Biomat ikerketa-taldeko kideak dira.
—————————————————–
Ekaia aldizkariarekin lankidetzan egindako atala.

The post Arrain-gelatinazko filmak gazta ontziratzeko appeared first on Zientzia Kaiera.

Fuente

El cumplimiento con la ley y los reconocimientos por agentes externos a las empresas en cuestiones de Responsabilidad Social Empresarial (RSE) son los principales impulsores a la hora de promover la gestión de la Salud y Seguridad en el Trabajo (SST) con perspectiva de género, según este estudio de la UPV/EHU.

El objetivo de la investigación, que se enmarca en un proyecto financiado por el Ministerio de Igualdad (Instituto de la Mujer) y liderado por la profesora Eva Velasco Balmaseda de la UPV/EHU, es estudiar en qué medida se considera en la actualidad la perspectiva de género en la gestión de la Salud y Seguridad en el Trabajo (SST), proponiendo un enfoque innovador para su gestión. “Se trata de un estudio con un carácter exploratorio, así como innovador, dado que es la primera vez que se lleva a cabo un estudio empírico de estas características tanto nacional como internacionalmente. Es la primera vez que se unen estos tres conceptos: la RSE, la igualdad de género y la SST” añade Izaskun Larrieta Rubín de Celis, investigadora de la UPV/EHU.

La gestión de la salud y seguridad en el trabajo (SST) se ha centrado fundamentalmente en el cumplimiento de normas de prevención de riesgos laborales, normas antidiscriminación y normas anti acoso sexual y laboral, etc. Sin embargo, Larrieta cree que la empresa podría aprovechar la potencialidad de la RSE —todas aquellas iniciativas sociales y medioambientales que generan algún impacto en la sociedad y que buscan que la empresa vaya más allá de la búsqueda del beneficio económico— y así desarrollar más ampliamente las medidas de SST. Así, “implementar acciones en materia de SST a partir de iniciativas de RSE puede reforzar a dichas empresas, garantizando su continuidad y repercutiendo en la imagen, retención y atracción del talento, productividad y resultados económicos de la empresa” añade.

“Una adecuada gestión de la SST desde la perspectiva de género conlleva reflejar las necesidades específicas de las mujeres” subraya la investigadora de la UPV/EHU. Para ello, la literatura empresarial recoge las siete medidas que podrían adoptar las empresas que deseen atender a dichas necesidades específicas de las mujeres en materia de SST dentro del marco de sus estrategias de RSE: registrar y analizar por género las diferentes tipologías de enfermedad y accidentes; monitorizar los factores de estrés particulares de las mujeres; promover que el Comité de Prevención sea paritario; modificar o rediseñar las condiciones del trabajo en un puesto o en un proceso para favorecer la incorporación de la mujer al mismo; incluir aspectos de género en la formación sobre prevención y SST; establecer medidas para prevenir, eliminar y sancionar las situaciones de acoso sexual en el trabajo; y facilitar a las trabajadoras que sufran violencia de género en sus hogares medidas de apoyo.

El estudio se ha realizado en 117 empresas españolas comprometidas en diferentes niveles con la igualdad de género, con el objetivo de medir el grado de implantación de las siete medidas propuestas.

Los resultados indican que las iniciativas de RSE con perspectiva de género enfocadas a la gestión de la SST se implementan moderadamente. “Las iniciativas más relevantes son aquellas dirigidas a la prevención, sanción y erradicación de la discriminación sexual, acoso en el trabajo y violencia de género” afirma Larrieta. Por consiguiente, “el cumplimiento con la ley y los reconocimientos en materia de RSE por agentes externos a las empresas se reconocen como los principales impulsores a la hora de promover la gestión de la SST con perspectiva de género” añade. Así, “nos encontramos en un estadio primigenio de aprovechamiento del potencial de la RSE como herramienta de gestión de la SST en clave de género” indica Larrieta. “Creemos que el modelo de tres vértices (RSE, Género y SST) madurará y será de mayor utilidad en las empresas en la medida en que se avance en la implementación de nuevas medidas y en la mayor intensidad de las ya moderadamente implementadas” concluye.

Referencia:

Larrieta-Rubin de Celis, I., Fernández de Bobadilla-Güemez, S., Alonso-Almeida, M.M, Velasco-Balmaseda, E. (2017). Women´s occupational health and safety management: An issue for corporate social responsibility. Safety Science, 91, 61-70. doi: 10.1016/j.ssci.2016.07.019

Edición realizada por César Tomé López a partir de materiales suministrados por UPV/EHU Komunikazioa

El artículo La gestión de la salud y seguridad en el trabajo de las mujeres se ha escrito en Cuaderno de Cultura Científica.

Entradas relacionadas:

1. El tiempo donado como instrumento de análisis del trabajo doméstico y cuidados.
2. La menor influencia de las mujeres en Internet
3. Seguridad diagnóstica en el cáncer de colon y tratamiento del de páncreas

Pentsa daiteke haurrek zenbakiak aurrena bat, gero bi, hurrena hiru ikasten dituztela, kopuru txikiena adierazten duenarekin hasi, eta gero eta handiagokoak, eta bat-bi-hiru-lau… segidak errepikatzeak eta kantatzeak ere laguntzen duela haurrek euskarazko zenbakiak ikasten. Zenbakiak ez ezik, ordea, euskaran, gainerako hizkuntzetan bezalaxe, badaude zenbatekotasuna adierazteko bestelako hitz asko izaten dira, haien artean  “batzuk”, “gehienak”, “guztiak”… ditugu kuantifikatzaile ere deitzen zaien hitz hauenak.

Zailago egiten da pentsatzea horrelako hitzak haurrek nola ikasten dituzten, inork ez baitizkie banaka edo zerrendan errepikatuta irakasten. Euskal Herriko Unibertsitateko ikertzaile batzuk ere parte hartu duten nazioarteko ikerketa batek erakutsi du zenbatekotasuna adierazten duten kuantifikatzaile batzuk hurrenkera berean bereganatzen dituztela haurrek, berdin antzeko edo antz gutxiagokoak diren ikertutako 31 hizkuntzetan.

Irudia: Haurrek ingeleseko some ‘batzuk’, most ‘gehienak’ eta all ‘guztiak’ bezalako hitzak hurrenkera berean ikasten dituzte hizkuntza oso desberdinetan zehar.

UPV/EHUko Maria Jose Ezeizabarrena irakasleak eta Tania Barberán doktoregaiak Cambridgeko Unibertsitateko Napoleon Katsosek zuzendutako proiektu batean parte hartu dute, beste 50 ikertzailerekin batera. Ikerketaren emaitzak 2016ko abuztuaren 1ean argitaratu ziren Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) aldizkari entzutetsuan.

Emaitza honek ikuspegi berria gehitu dio hizkuntzaren unibertsaltasunaren auziari, oraingoan hizkuntza NOLA ikasten den, kuantifikatzaileak ikasteko prozesuan ere unibertsalak daudela erakutsi baitu. Hau da, ikerketa honek konfirmatu du hizkuntzak ikasteko patroi unibertsalak daudela, eta patroi horiek ez datoz bat hizkuntzak sailkatzeko erabiltzen diren hizkuntza unibertsalekin. Aurkikuntza honek, hizkuntza guztietan erabilgarriak izan daitezkeen hizkuntza testak garatzeko bidea abiarazten du.

Labur esanda, haurrek zenbakiak euskaraz (eta gainerako hizkuntza askotan) aurrena bat, gero bi, hurrena hiru… ikasten dituzten bezala, kuantifikatzaileak zein hurrenkeratan ikasten dituzten zehaztea zuen helburu ikerketa honek. Harrigarria bada ere, aztertutako lau kuantifikatzaileen ezaugarriak (all‚ ‘guztiak‘, none‚ ‘bat ere ez‘, some‚ ‘batzuk‘ eta most‚ ‘gehienak‘) aldatu egiten baitira hizkuntzaz hizkuntza, 31 hizkuntza horietan haurrek hurrenkera berean ikasten dituztela aurkitu dute.

Ikerketan 11 familiatan taldekatu izan diren 31 hizkuntzatako datuak aztertu dira, eta guztira bost urteko 768 haurren eta 536 helduen datuak aztertu dira, haien artean euskara, bere taldeko hizkuntza bakarra, eta gaztelania, hizkuntza erromanikoen taldekoa. Hizkuntza guztietan datuak biltzeko prozedura bera erabili zen. Esperimentuan bost kutxa eta bost gauza (bost sagar, bost kotxe…) agertzen ziren irudiak erakusten zitzaizkion parte hartzaileari, batzuetan bost gauzak agertzen ziren kutxa banatan, besteetan hiru bakarrik eta beste biak kanpoan eta besteetan kutxa guztiak hutsik eta gauzak guztiak kanpoan. Irudi bakoitzarekin batera, parte hartzaileek esaldi bat entzuten zuten, kuantifikatzailea zuena (adb., sagar guztiak kutxetan daude, edo sagar batzuk kutxetan daude…) eta esaldiak irudian ikusten zena ondo adierazten zuen erabaki behar zuten.

Hizkuntza guztietan haurrek kuantifikatzaileen esanahia eta erabilera zuzena hurrenkera berean ikasten dute, lan honek erakutsi duenez. Adibidez, haurrentzako errazagoak dira, eta txikiagotan ikasten dute guztiak edo batere ez bezalakoen esanahia, batzuk edota gehienak-ena baino, eta horrek erakusten du haurrek osotasunarekin lotura duten kuantifikatzaileak goizago bereganatzen dituztela, talde zatiak adieraztekoak direnak baino.

Erreferentzia bibliografikoa:
Katsos, N.; Cummins, K.; Ezeizabarrena, M.J.; Gavarró, A.; Kuvač Kraljević, J.; Hrzica, G.; Hrzica, G.; Grohman, Kl.; Skordi, A.;  Jensen de López, K.; Sundahl, L.; van Hout, A.; Hollebarandse, B.; Overwegi J.; Faberi, M.; van Koert, M.; Smith, N.; Vijam,M.;  Zupping, S.; Kunnari, S.; Morisseau, T.; Rusieshvili, M.; Yatsushiro, K.; Fengler, A.; Varlokosta, S.; Konstantzous, K.; Farby, Sh.; Guasti, M.T.; Vernice, M.; Okabe, R.; Isobe, M;  Crosthwaite, P.; Hongy, Y.; Balčiūnienė, I.; , Ahmad Nizar, Y.M.; Grech, H.; Gatt, D.; Cheong, W.N.; Asbjørnsenγ, A.; von Koss Torkildsen, J.; Haman, E.; Miękisz, A.; Gagarina, N.; Puzanova, J.; Anđelković, D.; Savić, M.; Jošić, Sm.; Slančová, D.; Kapalková, Sv.; Barberán, T.; Özge, D.; Hassan, S.; Hung Chan, Y.; Okubo, T.; van der Lely, H.†; Sauerland, U. & Noveck, I (2016), ‘Cross-linguistic patterns in the acquisition of quantifiers’, Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), doi:10.1073/pnas.1601341113.

Iturria:
UPV/EHUko komunikazio bulegoa: Kuantifikatzaileak antzeko hurrenkeran ikasten dituzte haurrek, beren hizkuntza zeinahi den ere.

The post Kuantifikatzaileak hurrenkera berdintsuan ikasten dira edozein hizkuntzatan appeared first on Zientzia Kaiera.

La simbiosis no es siempre buen rollo. Rosa Porcel lo ilustra.

Edición realizada por César Tomé López a partir de materiales suministrados por eitb.eus

El artículo #Naukas15 Somos mucho que dos se ha escrito en Cuaderno de Cultura Científica.

Entradas relacionadas:

1. #Naukas15 Somos virus
2. #Naukas14 Somos muchos…y todos distintos
3. #Naukas15 Estoy bien, estoy bien

Uxue Razkin

Neurozientzia

Londresko University Collegen egindako esperimentu batean ondorioztatu dute gezur txikitan behin eta berriz aritzean, gure burmuinak galdu egiten duela jarrera horrek dakarkion ezinegonarekiko sentikortasuna. Ondorioz, errazagoa egiten zaigu gerora gezur gehiago eta handiagoak botatzea. Idatziaren izenburua argigarria da oso: the brain adapts to dishonesty (garuna egokitu egiten da zurikeriatara). Amigdalari erreparatu diote ikerketa honetan. Garuneko lobulu tenporalaren aurrealdean dagoen gai grisezko masari, hain zuzen, emozioarekin lotuta dagoena. Amigdalaren erantzuna aktiboagoa da lehen gezurra esaten denean, baina bere erreakzioa gainbeheran doa gezur gehiago esan ahala, eta aldi berean, iruzurra handituz doa. Tali Sharot ikerketaren arduradunak azaltzen du: “Gezurretan aritzen garenean, gure amigdalak sentipen negatiboa sorrarazten du, eta zenbaterainoko gezurra botatzeko prest gauden mugatzen du horrek. Hala ere, erreakzio hori ahuldu egiten da gezurretan jarraitu ahala: zenbat eta gehiago ahuldu, orduan eta handiagoak bihurtzen dira gure gezurrak”.

Biokimika

Ikerketa berri batek hartzaileen eta mintzeko nanodomeinu lipidikoen arteko elkarrekintza nolakoa den argitu du, eta gakoa izan daiteke mintz-hartzaile horien jarduera erregulatzen duen mekanismo molekularra ulertzeko. “Etorkizunean lortuko bagenu hartzailea nanodomeinu horietara zerk bideratzen duen eta aktibo/inaktibo zergatik dagoen jakitea, hartzaileengan eraginez seinalizazio zelularrak eteteko edo areagotzeko moduan egongo ginateke”, adierazi du Biofisika Unitateko ikertzailea Xabier Contrerasek. Mintza da gakoa ikerlariaren esanetan. Hasiera batean mintz plasmatikoa deskribatu zenean uste izan zen barrera inerte bat besterik ez zela. Gerora, ordea, argi geratu da zelularen osotasuna mantentzeko ezinbestekoa dela, eta gainera, egitura erabat dinamikoa dela. “Lipidoak etengabe mugitzen ari dira, oso denbora-eskala txikian: mikrosegundo bat eta hamar nanosegundo bitartean. Eta ez hori bakarrik. Orain badakigu mila lipido-espezie inguru daudela. Zergatik ditugu hainbeste lipido, mintz bat osatzeko izatez nahikoa badira hiruzpalau lipido-mota?”

Contrerasen ikerketari buruz informazio gehiago Zientzia Kaieran ere topatuko duzue.

Emakumeak zientzian

Edurne Mugarza biokimikariari egin dio elkarrizketa Ana Galarragak. Mugarzak beti izan du interes berezi bat minbiziarekiko eta “gutxika” sartu zen mundu horretan. Oraingoz ez da damutu. Egun, Londresko Francis Crick institutuan dago doktoretza egiten, eta hurrengo lau urteak han emango ditu, minbizi-immunologia arloko proiektu batean. Nafarrak aitortu du ez duela “amets handirik” baina bada asko poztuko lukeen zerbait: “Niretzat politena izango litzateke nik deskubritu edo lan egin dudan zerbaitek egunen batean minbizia sufritzen duen gaixo bati laguntzea”. Artikulu osoa irakurtzea gomendatzen dizuegu.

Astrofisika

Guillem Angladari egin diote elkarrizketa Berrian. Centauri izarraren sisteman dagoen Proxima b planeta aurkitu duen astrofisikarietako bat da Anglada (Ullastrel, Herrialde Katalanak, 1976) eta hori izan du mintzagai honetan. Eguzki sistematik gertuen dagoen izarraren, Proxima Centauriren, orbitan dagoen planeta bat da. Tenperaturari dagokionez, 40 gradu zero azpitik egon daiteke. Dena den, planetak atmosfera izango balu, berotegi efektuari esker, tenperatura egokia izango luke; gure planetaren antzekoa. Informazio asko daukate baina zein motatakoa den jakitea falta zaie. “Planeta izarraren aurretik igarotzen den momentu hori Lurretik harrapatuko bagenu, planetaren neurria jakingo genuke, eta, masa zein den badakigunez, planeta zein motatakoa den jakingo genuke”. Planeten eta izarren bila ez ezik, aurrerantzean “biziaren bila” ere arituko direla dio Angladak.

Genetika

Terapia genikoek ez dute espero zen arrakasta izan baina une honetan bioteknologiak eta ingeniaritza genetikoak egin dituzten aurrerapausoak direla eta, berpiztu egin da interesa. Teknika hauek, besteak beste, badute eragozpen bat gaixotasuna sendatuko lukeen genearen cDNAren tamainan, ez baitzegoen neurri handiko gene-transferentzia egiteko gaitasuna zuen bektorerik. Gaur egun ordea hainbat teknikaren bidez saiatu dira arazo hau gainditzen. Hedatuena, CRISPR/Cas9 (Clustered regularly interspaced short palindromic repeats CRISPR associated 9 (Cas9)) sistema da, bere eraginkortasunagatik eta bere erabilera anitzengatik. Splicing-akatsak zuzentzeko gero eta gehiago erabiltzen dira molekula txikiak, zeluletan oligonukelotidoak baino errazago barneratzen direnak. Molekula txiki hauek, splicing modulatzaile deiturikoak, splicinga egiten duen zelula-makineriari eragiten diote. Halaber, RNA bidezko trans-splicinga edo SMaRT izendaturiko estrategia, terapia geniko berritzaileak diseinatzeko etorkizun handiko estrategia da, tratamendurik ez duten gaixotasunentza

Arrainen gene-kodearen ezagutza azken hamarkadan esponentzialki emendatu da. Sekuentziaturiko lehenengo teleosteoaren genoma, 2002an publikatu zen. Artikulu bi hauetan, ‘Deskodetutako arrainak: atzo, gaur eta bihar’ eta ‘Mikrotxipak arrainetan: atzo gaur eta bihar’, egun teleosteoen sekuentzia genomikoei/transkriptomikoei buruz DNA-RNA datu-baseetan dagoen informazioa laburtu da. Orokorrean, DNA/RNA mailako informazio aberastasunak zenbat eta arrain familia ezberdin gehiago barneratzen dituen orduan eta eboluzioari buruzko informazio gehiago ezagutuko da. Halaber, erabilitako mikrotxipek arrainek estres egoeretan pairatzen dituzten geneen adierazpen aldaketak aztertzea ahalbidetu dute.

Medikuntza

Adolfo Lopez de Munian neurologoari egin diote elkarrizketa Berrian. Hitzaldi bat egin zuen lehengo astean polioak jotako pazienteek eskatuta, zalantzak argitzeko asmoz. Poliomielitisa izan zutenek ea urteetan joan ahala, sindromea izango duten galdetuta, honako erantzuna ematen du: “Ikerketa epidemiologikoek diote polioa gero eta oldarkorragoa izan, gero eta arrisku handiagoa dagoela sindromea izateko. Aintzat hartu behar da, ordea, polio erasokorrenak izan zituzten umeak hil egin zirela: erien %10 hil egiten ziren. Gaixoek bileran esan zuten gaixoen %25-%60 ingururi erasan diezaiekeela orain sindromeak; ez dakit nondik ateratako datua den, baina %60koa ehunekoa, behintzat, ez zait aintzat hartzeko modukoa iruditzen: %25ekoa bai baina hori baino baxuagoa ere izan daiteke”. Izan ere, eta neurologoak azaltzen duenez, markatzaile zehatzik ez du sindromeak, diagnostikatzen zaila da beraz. Ez da pronostiko txarra dutena, baina. “Nik dudan esperientziaren arabera, ez da pentsatu behar arriskua dagoenik gaitza garatuz joan eta gaixoa deusetarako gai ez dela geratzeko”.

Historiaren eta zientziaren arteko fusioa daukagu honetan. Umeen hilkortasun tasa 2013. urtean islatzen duen mapa interaktibo bat du oinarri piezak. Horri tiraka, Espainiaren kasura iritsi da egilea eta hilkortasun tasa handiena izan zuen urtea kontsultatu du: 1918. Jakina denez, urte hartan Lehenengo Mundu Gerra bukatu zen. Eta era berean, gripea (A motako influentza birusa) H1N1 azpimota, agertu zen, espainiar gripea bezala izendatu zutena. Lehenengo Mundu Gerrak 15-17 milioi hildako eragin zituen bitartean (soldadu eta zibilen artean), gripearen pandemia honek, 1918ko gripe pandemia edo Espainiako gripea deritzonak, 50-100 milioi hildako eragin zituela estimatzen da. Bada, non sortu zen pandemia? Estatu Batuak eta Txina dira lekurik aipatuenak, ozeanoaren alde batera eta bestera tropen mugimenduek, epidemia zabaltzen lagundu ez ote zuten pentsatzen da.

Biologia

Arratoi gizena izan dugu protagonista artikulu honetan. Afrikako ipar-ekialdean eta ekialde hurbilean bizi da. Testuan azaltzen digutenez, berez ez da arratoia, jerboa baizik. Oso ezaguna da biomedikuntzaren zenbait esparrutan. Landare eta ur gutxi dauden tokietan bizi da. Toki horretan hazten diren landareak jaten ditu, elikatze-balio gutxikoak dira, halere. Ez dago landare hori jaten duen beste animaliarik. Arratoi gizena oso aktibitate gutxikoa da, eta “astiro” biziz energia gutxiago gastatzen du. Oso erraz loditzen dira, II motako diabetesa gara dezake gainera. Arratoi gizenak ez du urik edaten. Landareen egunsentiko garoa miazkatuz eta landareen ehunetatik ateratzen du behar duen ur guztia.

—–—–

Asteon zientzia begi-bistan igandeetako atala da. Astean zehar sarean zientzia euskaraz jorratu duten artikuluak biltzen ditugu. Begi-bistan duguna erreparatuz, Interneteko “zientzia” antzeman, jaso eta laburbiltzea da gure helburua.

———————————————————————–

Egileaz: Uxue Razkin Deiako kazetaria da.

———————————————————————–

The post Asteon zientzia begi-bistan #127 appeared first on Zientzia Kaiera.

Nanodispositiboen munduak etengailuak behar ditu. Batzuk argiarekin pizten diren molekulak dira. Fracesco Talottak diosku zelan Ruthenium nitrosyl complexes: a useful kind of molecular photoswitches artikuluan.

X izpiak eta X izpiak daude. Batzuk oso aproposak dira artea aztertzeko. Alvaro Peraltak azaltzen du nola A new source of X-ray fluorescence for art lanean.

Grafenozko nanozintek aplikazio ugari izan ditzakete, teorikoki behitzat. Baina ezin badituzu sortu, ezinezkoa da ezer egitea. DIPC erreskatera dator: Growing chiral graphene nanoribbons.

Minbiziaren aurkako borrokan hainbat terapia probatzen ari dira. Terapia hauetariko batzuk gure kimikako eta fisikako ezagutzen erabilera sofistikatua egiten dute. Esaterako, terapia fotodinamikoak. Martina De Vettak kontatzen digu: What is photodynamic therapy? Insights from computational chemistry.

–—–

Mapping Ignorance bloga lanean diharduten ikertzaileek eta hainbat arlotako profesionalek lantzen dute. Zientziaren edozein arlotako ikerketen azken emaitzen berri ematen duen gunea da. UPV/EHUko Kultura Zientifikoko Katedraren eta Nazioarteko Bikaintasun Campusaren ekimena da eta bertan parte hartu nahi izanez gero, idatzi iezaguzu.

The post Ezjakintasunaren kartografia #133 appeared first on Zientzia Kaiera.

Un par de experimentos mentales podrían llevarnos a la conclusión de que no existe eso que llamamos un “yo”. Editor de ustedes.

Edición realizada por César Tomé López a partir de materiales suministrados por eitb.eus

El artículo #Naukas15 Emergencia en la sala se ha escrito en Cuaderno de Cultura Científica.

Entradas relacionadas:

1. #Naukas15 Luis Quevedo entrevista a Eudald Carbonell y Goyo Jiménez
2. #Naukas15 Endosimbiontes
3. #Naukas15 Replay

El nuevo enemigo número 1 | Uwe Hermann

Durante los últimos cuarenta años hemos sido bombardeados con la idea de que las grasas son malas, tan malas que se les ha considerado las máximas responsables detrás del aumento exponencial de casos de diabetes y enfermedades cardiovasculares de las últimas décadas. Sin embargo, un artículo de investigación al más puro estilo Watergate recientemente publicado en JAMA Internal Medicine ha demostrado que el culpable bien podría ser otro.

Cristin Kearns y sus compañeros de investigación revisaron multitud de documentos internos de empresas relacionadas con la industria azucarera y descubrió que hacia el año 1967, la llamada Fundación de investigación del azúcar, integrada en su mayor parte por pesos pesados de la industria del azúcar (refrescos, galletas, gominolas…) financió la publicación de una serie de artículos de investigación en una de las revistas médicas más importantes del mundo, el New England Journal of Medicine y firmadas por un grupo de médicos de la prestigiosa Universidad de Harvard, donde habrían desviado la atención sobre el papel del azúcar en el riesgo de desarrollo de enfermedades cardiovasculares y/o diabetes, culpando en su lugar al colesterol y las grasas.

Tanto éxito tuvo la iniciativa, que hasta hace muy poco las grasas han sido vistas como el enemigo a batir y una oleada de productos bajos en grasas, pero ricos en azúcares, desarrollados para aquellos preocupados por su salud. Tan poco como que el azúcar sólo ha empezado a ser vilipendiado por la mayoría de guías nutricionales desde el año pasado. Y eso cuando estudios recientes muestran que dietas elevadas en azúcar implican un riesgo hasta tres veces más elevado de sufrir diabetes tipo 2 y enfermedad cardiovascular.

En este momento en que una vez más uno siente que no puede más que dudar de la ciencia, especialmente de aquella en la que existen serios intereses económicos detrás, cabe la pregunta de cómo conseguir respuestas veraces e independientes. Cuando el dinero con que sufragar proyectos de investigación viene acompañado de ciertos requerimientos o asociado a la producción de ciertos resultados, la ciencia pierde su valor. Por otra parte, sin financiación pública muchos centros de investigación encuentran en la financiación privada el único camino de seguir adelante con sus proyectos.

A día de hoy es preciso concretar las fuentes de financiación privada de los estudios sobre salud/medicina, aunque para muchos esta medida es insuficiente. Publicación de protocolos al inicio de los ensayos, publicación íntegra de los resultados para asegurar su fidelidad…son medidas que vienen siendo demandadas por asociaciones de consumidores, pacientes y médicos interesados por una investigación de calidad y transparente.

Si a más de uno le asaltan las dudas a la hora de llenar la nevera con tanta información y contra-información sobre los peligros de éste o aquel alimento, yo recomendaría algo que mi abuela siempre decía: Usa la cabeza. O sea, mesura y dieta mediterránea. Que sobre eso no hay dudas. Y si no mirad los datos de esperanza de vida en España.

Esta anotación ha sido realizada por Rosa García-Verdugo (@starvingneuron) y es una colaboración de Naukas con la Cátedra de Cultura Científica de la UPV/EHU.

El artículo La mentira más dulce se ha escrito en Cuaderno de Cultura Científica.

Entradas relacionadas:

1. El milagro de la dulce proteína
2. Las facturas de la mentira
3. La mentira se esconde

Ana Galarraga / Elhuyar Zientzia Edurne Mugarza Strobli gaztetatik gustatu zaio zientzia, batik bat zientzia molekularra eta zelularra. Dioenez, medikuntza ere oso interesgarria iruditzen zitzaion, “baina ez nuen nire burua sendagile-lanetan ikusten”.

Hala, biokimika ikasi zuen. Garai hartan ohartu zen gaixotasun asko sendatzeko ikerketak garrantzi handia zuela. “Beti izan dut interes berezi bat minbiziarekiko, eta medikuntzan erabiltzen diren sendagai guztien atzean ikaragarrizko ikerketa lana dago. Horrek bultzatu ninduen praktikak egitera laborategian. Hango dinamika ikaragarri gustatu zitzaidan, eta konturatu nintzen mundu honetan jarraitu nahi nuela”, azaldu du. Eta gehitu du: ”Gutxika sartu nintzen mundu honetan eta, oraingoz, ez naiz damutu”.

Irudia: Edurne Mugarza biokimikaria Londresko Francis Crick institutuaren sarreran.

Horretarako, jende askorengana jo du, esperientzia hartzeko ezinbestekoa baita praktikak egitea, baina ez da erraza praktikak egiteko laborategi batean onartua izatea. Hortaz, uste du ekintzailea izan beharra dagoela: “Norberak bere aukerak bilatu behar ditu, hau da, zerbait nahi baduzu, zuk bilatu behar duzu modua hura eskuratzeko”.

Bestalde, ikertzaile-lanak alde on eta txarrak dituela onartzen du. “Pertsona gehienentzat oso zaila da ulertzea laborategian pasatzen ditugun orduak. Hau ez da ‘egunean 8 ordu’ motako lanbidea. Erraza da egun normal batean 10-12 ordu laborategian egotea, edo asteburuetan lan egitea. Asko gustatu behar zaizu egiten ari zarena. Dena den, gauza onak ere baditu; adibidez, ez dago ordutegirik, bakoitzak nahi bezala banatu dezake denbora”.

Lankideak, akuilu eta babes

Horrez gain, lankideekin harreman ona izateak izugarrizko garrantzia duela iruditzen zaio Mugarzari. “Ziur nago hau oso garrantzitsua dela lanbide guztietan, baina honetan bereziki; ez bakarrik ordu asko igarotzen ditugulako elkarrekin, baita ere jende gutxik uler dezakeelako zer sentitzen den esperimentu batek funtzionatzen ez duenean”. Are gehiago; dioenez, egunero ikasten du zerbait lankideetatik: “Oso motibagarria da giro batean egotea, non pertsona guztiek zientziarekiko pasioa duten”.

Orain doktoretza egiten ari da Londresen, eta han emango ditu hurrengo lau urtean. Horren ondoren, ez daki zertan arituko den. Agian ikertzen jarraituko omen du, baina, beste zerbait probatzekotan, garbi du zientziaren edo medikuntzaren arloan izango dela.

“Ez dut amets handirik”, dio, apal. Hala ere, bada asko poztuko lukeen zerbait: “Niretzat politena izango litzateke nik deskubritu edo lan egin dudan zerbaitek egunen batean minbizia sufritzen duen gaixo bati laguntzea”.

Fitxa biografikoa:

Edurne Mugarza Strobl Iruñean jaio zen 1992an. Nafarroako Unibertsitatean biokimika ikasi zuen lau urtez, eta uda haiek praktikak egiten eman zituen, Iruñean zein Chicagon. Ondoren, bi urte pasatu zituen Alemanian masterra egiten, minbizi-biologia espezialitatean, eta 3 hilabetez praktikak egin zituen Londresen. Orain Londresko Francis Crick institutuan dago doktoretza egiten, eta hurrengo lau urteak han emango ditu, minbizi-immunologia arloko proiektu batean.

———————————————————————————-

Egileaz: Ana Galarraga Aiestaran (@Anagalarraga1) zientzia-komunikatzailea da eta Elhuyar Zientzia eta Teknologia aldizkariko erredaktorea.

———————————————————————————-

Elhuyar Zientzia eta Teknologia aldizkariarekin lankidetzan egindako atala.

The post Edurne Mugarza: “Norberak bere aukerak bilatu behar ditu” appeared first on Zientzia Kaiera.

.

Dos componentes de Big Van afrontan el esterotipo femenino…con un poco de humor.

Edición realizada por César Tomé López a partir de materiales suministrados por eitb.eus

El artículo #Naukas15 Big Van Theory y el estereotipo femenino se ha escrito en Cuaderno de Cultura Científica.

Entradas relacionadas:

1. #Naukas15 Por mis huevos
2. #Naukas15 Destellos divinos
3. #Naukas14 La amenaza del estereotipo

Si entendemos el estrés como un estado de cansancio mental provocado por la exigencia de un rendimiento muy superior al normal, nos estamos quedando cortos porque a nivel científico se refiere a un conjunto de alteraciones que se producen en el organismo como respuesta física a determinados estímulos externos.

Atendiendo a esa definición queda de manifiesto que el estrés es propio de todos los seres vivos. Animales y plantas, al igual que los humanos, también se estresan. Ahora bien, determinar qué resulta estresante para ellos es un reto para los científicos ya que cada especie lo demuestra de una forma diferente. Además, no siempre lo que para las personas es estresante tiene por qué serlo para los animales, y mucho menos para las plantas, por lo que es fundamental analizar parámetros objetivos que determinen si los niveles de estrés están alterados o no.

Ante una situación de estrés, el organismo tiene una serie de reacciones fisiológicas. En el caso de las personas, suponen la activación del eje hipofisosuprarrenal y del sistema nervioso vegetativo. El eje hipofisosuprarrenal (HSP) está compuesto por el hipotálamo, que es una estructura nerviosa situada en la base del cerebro que actúa de enlace entre el sistema endocrino y el sistema nervioso, la hipófisis, una glándula situada asimismo en la base del cerebro, y las glándulas suprarrenales, que se encuentran sobre el polo superior de cada uno de los riñones y que están compuestas por la corteza y la médula.

El sistema nervioso vegetativo (SNV) es el conjunto de estructuras nerviosas que se encarga de regular el funcionamiento de los órganos internos y controla algunas de sus funciones de manera involuntaria e inconsciente. Ambos sistemas producen la liberación de hormonas, sustancias elaboradas en las glándulas que, transportadas a través de la sangre, excitan, inhiben o regulan la actividad de los órganos.

Obviamente con el resto de seres vivos ocurre de manera diferente y no es posible explicar todos los procesos ya que cada caso depende de la especie. Ahora bien, al igual que nos sucede a nosotros, en el resto de seres vivos, un determinado grado de estrés estimula el organismo y permite que éste alcance su objetivo, volviendo a la “normalidad” cuando el estímulo ha cesado.

Aunque cuando se mantiene la presión y se entra en el estado de resistencia, las personas empiezan a tener una sensación de disconfort (tensión muscular, palpitaciones, etc.) y esto, con otros síntomas, ocurre igualmente en animales y plantas. Si continúa el estresor, se llega al estado de agotamiento, con posibles alteraciones funcionales y/u orgánicas que pueden llevar, en el caso de las plantas, a dejar de producir frutos y en el de los animales, a dejar de ser fértiles, entre otras consecuencias.

Animales

Existe un gran interés, por parte de las empresas ganaderas, por conocer más acerca del estrés en algunas especies dado que, en gran medida, de ello depende su producción.

En el caso del porcino, se analizan una serie de medidas o indicadores fisiológicos como un cambio del ratio de glóbulos blancos en sangre o el aumento de las hormonas relacionadas con el estrés como la adrenalina y el cortisol. Además, se miden otras proteínas que sintetiza el hígado y que actualmente son muy usadas como de indicadores de estrés: las proteínas de fase aguda.

Por otro lado, también se hacen estudios de comportamiento ya que cuando el animal se desvía de su comportamiento normal es señal de que hay algo que le está proporcionando un malestar. A este respecto, se consideran aspectos anómalos: que los cerdos muerdan los barrotes, muerdan en vacío, tengan movimientos repetidos como tics, se muevan mucho dentro de la jaula, etc.

No hay que olvidar que la cría de animales de abasto está sometida a unas estrictas normas las cuales velan por su bienestar y regulan factores como el tamaño mínimo de sus jaulas o las veces al día que deben ser alimentados, entre otros.

Por lo que este tipo de investigaciones son muy importantes a la hora de determinar si las normas son adecuadas en relación al estrés animal o si están hechas desde el punto de vista humano y, por tanto, fallan.

Por ejemplo, se han realizado pruebas destinadas a facilitar la socialización de los lechones sin que relacionarse con nuevos animales les supusiese un estrés. Para ello, se creó una especie de guardería de manera que los lechones de las distintas camadas se pudiesen mezclar y así socializarse para que cuando llegase el momento de separarse de su madre no les resultase tan difícil.

En este caso vieron que la socialización no funcionaba tan bien, que eso de la guardería no era tan ventajoso, porque pasaba al igual que las guarderías de niños y si había un cerdo enfermo se contagiaban los demás lo que determinó que era más recomendable que cada lechón estuviese con su piara.

Otro de los sectores donde más se investiga en torno al estrés animal es el de la acuicultura. Los investigadores se centran en todo lo que puede suponer un problema para que los animales que se crían sean de calidad suficiente como para poder llegar al mercado, así que las empresas dedicadas a ello están invirtiendo mucho en este tipo de trabajos.

Cabe destacar que existen más de cuarenta y dos mil especies y cada una es distinta de la otra, se hace complicado que de todas las investigaciones que se llevan a cabo se obtengan resultados; pero es importante hacer investigación básica de calidad para, con el paso del tiempo, conseguir que se pueda aplicar.

Plantas

Cuando se trata de cultivos, también son aquellos destinados al comercio en los que más se investiga: cítricos, frutales,… Es interesante mencionar que, en este caso, un control adecuado del estrés puede tener consecuencias positivas como que el producto resultante no solo tenga el tamaño o color que el mercado demanda sino que su sabor también se ve alterado. Se sabe que los métodos agrícolas que provocan estrés en las plantas provocan que sus frutos sean más ricos en azúcares lo que supone que sean más dulces.

Ahora bien, normalmente las plantas no se desarrollan bajo unas condiciones óptimas durante todo su ciclo de vida, sino que van sufriendo diferentes situaciones que les provocan distintos tipos de estrés. Además, el óptimo fisiológico de una especie difiere del llamado óptimo ecológico, por lo que en cada caso el vegetal tiene que adaptarse a las condiciones ambientales propias a su hábitat de cultivo.

Para controlar adecuadamente todos los elementos implicados se han desarrollado tecnologías que permiten medir todo tipo de parámetros en tiempo real. A día de hoy la agricultura poco se parece a la de hace solo unas décadas. Ahora es posible controlar la cantidad de agua, nutrientes o temperatura, a la que se les expone, entre otros muchos factores, con el objetivo de conseguir producciones más eficientes y con características mejoradas a todos los niveles.

Sobre la autora: Maria José Moreno (@mariajo_moreno) es periodista

El artículo El estrés no es solo cosa de humanos se ha escrito en Cuaderno de Cultura Científica.

Entradas relacionadas:

1. El vuelo de Lévy: lo que nos une a abejas, tiburones y humanos
2. 8 razones para que los niños estudien ciencias… o cualquier otra cosa
3. Va de narices la cosa

Juan Ignacio Pérez eta Miren Bego Urrutia Ura

———————————————————————————————————–

Psammomys obesus du izen zientifikoa. Halako izen espezifikoa! Baina, dirudienez, ondo merezia du, arrak batez ere. Afrikako ipar-ekialdean eta ekialde hurbilean bizi da, hau da, Algeriako ekialdera eta Itsaso Gorriko bi kostaldeetatik hurbil dauden herrietan. Izatez, ez da arratoia, jerboa baizik, eta oso ezaguna biomedikuntzaren zenbait esparrutan.
Irudia: Arratoi gizena Psammomys generoko karraskaria da.

Basamortuetan bizi da, landare gutxi eta ur gutxiago dauden tokietan. Atriplex halimus izen zientifikoa duen lur gazietako sastraka da haren oinarrizko jana. Landare horiek jaten ditu, toki idor horietan hazten diren landareak, eta landare horien multzoak dauden lekuetan egiten ditu bere zuloak. Oso landare eskasak dira, elikatze-balio gutxikoak. Izan ere, arratoi gizena da landare horiek baliatzen dituen animalia bakarra edo bakarrenetako bat. Hortaz, bera bizi den tokietan ez dago lehiakiderik, ez baitago landare hori jaten duen beste animaliarik. Aktibitate gutxiko animalia dugu; sastraka horiek jango dituen beste animaliarik ez dagoenez, “astiro” bizi daiteke. Astiro biziz energia gutxiago gastatzen du, eta horrek mesede egiten dio hain toki beroetan bizi ahal izateko, jarduera handiak dakarren beroa xahutzea ez baita erraza.

Esan bezala, oso landare eskasak dira arratoi gizenak jaten dituenak. Hori, seguru asko, aktibitate gutxikoa izateko beste arrazoi bat da. Baina horrek badu ondorio tamalgarri bat: gatibu mantentzen direnean, oso erraz loditzen dira, loditu eta, gainera, II motako diabetesa garatu; janariak eta jateko ohiturek sorturiko diabetes mota da hau, hain zuzen ere. Janari-aldaketagatik gertatzen zaio hori, laborategian pentsuak eta zerealak ematen baitizkiote. Hori dela eta, arratoi gizena oso erabilia izan da gizentasunari eta diabetesari buruzko ikerketetan, eredu biologiko gisa. Gaur egun bi hazkunde-leinu artifizial mantentzen dira soilik munduan; izan ere, ez da erraza gatibu mantentzea, diabetesak jota erraz hiltzen baita.

Arratoi gizenak ez du urik edaten. Landareen egunsentiko garoa miazkatuz eta landareen ehunetatik ateratzen du behar duen ur guztia. Alde horretatik, oso antzekoak dira haren ur-ekonomia eta ikusi berri dugun kanguru-arratoiarena. Ez batak ez besteak ez dute urik edaten, eta ura aurrezteko erabiltzen duten mekanismorik eraginkorrena giltzurruneko ur-birxurgapena da, oso gernu kontzentratua sortzen duena. Izan ere, 17 bider handiagoa da gernuko solutu-kontzentrazioa odolekoa baino. Oso balio altua da hori; gogora dezagun kanguru-arratoiaren gernuko solutu-kontzentrazioa odol-plasmakoa baino 14 bider handiagoa zela; apur bat handiagoa, beraz. Horrek, seguru asko, jaten dituen landareekin du zerikusia, gatz-eduki handiko landareak baitira Atriplex halimus sastrakak.

Ezaugarri horiek ikusita, argi dago lur gazietako sastrakak jan ahal izateko oso moldaera bereziak garatu dituela jerbo honek. Baliabide hori ustiatzen duen belarjale bakarra da, eta eraginkorra da guztiz.

—————————————————–

Egileez: Juan Ignacio Pérez Iglesias (@Uhandrea) eta Miren Bego Urrutia Biologian doktoreak dira eta UPV/EHUko Animalien Fisiologiako irakasleak.

—————————————————–

Artikulua UPV/EHUren ZIO (Zientzia irakurle ororentzat) bildumako Animalien aferak liburutik jaso dugu.

The post Arratoi gizena appeared first on Zientzia Kaiera.

Una de las cosas que se aprende viendo CSI no es que la sangre salpique, sino que salpica de distinta forma según te hayan asesinado. Y eso, el que los líquidos salpiquen puede ser un problema al que hay gente que le dedica mucho tiempo para intentar encontrar una solución.

Cuando una gota golpea una superficie dura, salpica proyectando pequeñas cantidades del líquido en todas direcciones (esto ya lo sabemos todos). Si lo que necesitamos es cubrir toda la superficie con el líquido, porque estamos lavando el coche, por ejemplo, pues esto da igual. Pero no es lo mismo en absoluto si estamos en un quirófano y pretendemos que una superficie se mantenga estéril todo el rato, o si estamos manejando fluidos tóxicos. ¿Cómo evitar que el líquido salpique en estos casos? Acaba de publicarse un estudio que demuestra que el comportamiento durante una fracción pequeñísima de segundo de una superficie no rígida como la de los geles o el caucho puede evitarlo.

Pruebas con siliconas de distinta rigidez

El equipo encabezado por Christopher J. Howland, de la Universidad de Oxford (Reino Unido), se ha dedicado a bombardear una serie de geles de silicona de varios niveles de rigidez con gotas de etanol y ha comparado sus salpicaduras con las que hacen las mismas gotas en una superficie perfectamente rígida. Durante el impacto inicial las gotas se comportan de la misma manera para todas las superficies: se aplana y comienza a expandirse. Pero en las superficies duras, el anillo más exterior del fluido se quiebra formando un fino aerosol de gotitas mucho más pequeñas. Cuanto más blandas son las superficies, la cantidad de aerosol formado disminuye hasta que llega un momento en que no se forma, manteniéndose la gota original como una única masa de líquido.

Según las simulaciones realizadas por los investigadores, la deformación de las superficies menos rígidas durante los primero 30 microsegundos tras el impacto es lo que hace que deje de salpicar. La deformación absorbe solo un porcentaje muy pequeño de la energía cinética de la gota, pero lo suficiente para evitar que se rompa y salpique.

Eso no quiere decir, obviamente, que no se puedan producir salpicaduras en una superficie blanda, sino que la altura desde la que tienen que partir las gotas tiene que ser el doble de la que es suficiente para que salpiquen si caen en una superficie dura.

Referencia:

Christopher J. Howland et al (2016) It’s Harder to Splash on Soft Solids Phys. Rev. Lett. doi: 10.1103/PhysRevLett.117.184502

Sobre el autor: César Tomé López es divulgador científico y editor de Mapping Ignorance

Este texto es una colaboración del Cuaderno de Cultura Científica con Next

El artículo Blandito no salpica se ha escrito en Cuaderno de Cultura Científica.

Entradas relacionadas:

1. La fragmentación del agua al congelarse
2. Recubrimientos inspirados en el whisky
3. Un combustible hipergólico de ignición ultrarrápida

Vivimos en una sociedad digital, en la que los ordenadores, los teléfonos móviles, internet y otros productos tecnológicos digitales inundan nuestra vida, nuestro día a día. En consecuencia, esta revolución tecnológica también se está trasladando a la enseñanza, a las aulas de los centros educativos, aunque algunas personas piensan que este está siendo un proceso más lento de lo que debería ser.

Sin embargo, en mi opinión no debemos desechar las llamadas matemáticas manipulativas, o lo que podíamos llamar “matemáticas para ver y tocar”, puesto que son una herramienta educativa excelente, a todos los niveles de enseñanza, pero principalmente en primaria y secundaria.

Taller de papiroflexia de José Ignacio Royo dentro de la “Semana de las Matemáticas del Planeta Tierra”

Aunque también en la educación universitaria.

Escultura Eiffel Icosa realizada con la herramienta Zometool por los estudiantes de la E.T.S. de Arquitectura de la UPV/EHU

La semana pasada estuve leyendo la demostración del siguiente problema, resuelto en 1826 por el matemático suizo Jakob Steiner (1796-1863), ¿Cuál es el máximo número de partes en las que n planos dividen al espacio?, en cuya demostración se hacen uso de las fórmulas de la suma de los primeros números naturales y de la suma de los cuadrados de los primeros números naturales.

.

Y me ha parecido interesante traer a la sección Matemoción del Cuaderno de Cultura Científica algunas demostraciones “para ver y tocar” de estas sencillas fórmulas matemáticas. Este tipo de demostraciones se conocen en la literatura matemática como “demostraciones sin palabras”, y ya dedicamos una entrada, Pitágoras sin palabras, a este tipo de pruebas visuales, en concreto, a algunas demostraciones del teorema de Pitágoras.

Comentaba Roger B. Nelsen, autor del libro Demostraciones sin palabras, las demostraciones sin palabras no son realmente demostraciones matemáticas en sí mismas, son más bien diagramas, esquemas o dibujos que nos ayudan a comprender por qué un teorema es cierto o que encierran la idea de la verdadera demostración matemática.

Vayamos con la primera de las fórmulas, la suma de los n primeros números naturales. La primera de las demostraciones visuales se remonta a los griegos, a la época en la que los matemáticos griegos relacionaban los números con los diseños geométricos que se podían realizar con piedras (números triangulares, cuadrados, pentagonales, etc; véase por ejemplo, el artículo La magia de los números (el teorema de Moessner) ). Esta demostración sin palabras la podemos ver en la siguiente imagen, para el caso particular de n = 6.

.

A mí me gusta trabajar este tipo de demostraciones con pequeños cubos, puesto que así se combina muy bien la prueba visual con el concepto de tocar las matemáticas, en un proceso muy activo de comprensión de la fórmula y su demostración. Una herramienta muy interesante son los cubos del LiveCube, un sistema de cubos para construir puzzles y estructuras geométricas, con los que vamos a trabajar varias de las demostraciones de esta entrada.

La anterior demostración realizada con el LiveCube, para n = 5, sería la siguiente imagen (cada cubo representa una unidad).

.

Tengamos en cuenta que si trabajamos esta demostración, y otras similares, en un aula de matemáticas o un taller, lo interesante no es solo la imagen final, sino el proceso de construcción de la demostración.

Otra demostración de la fórmula de la suma de los n primeros números naturales se debe al matemático estadounidense Ian Richards, que la publicó en la revista Mathematics Magazine en 1984, y que utiliza cuadrados, algunos de los cuales se cortan por la mitad. Veamos el diagrama para el caso particular n = 7.

.

Esto en lo que se refiere a la suma de los n primeros números naturales, aunque podríamos plantear otras sumas similares, como por ejemplo, la suma de los primeros números impares, que resulta ser un número cuadrado. Una sencilla demostración, que en la literatura se atribuye al filósofo y matemático Nicómaco de Gerasa (alrededor del 100 d.c.), es la dada por el siguiente diagrama.

.

A continuación, vamos a mostrar algunas de las demostraciones visuales que aparecen en la literatura matemática de la fórmula de la suma de los cuadrados de los n primeros números naturales. La primera es una variación de la demostración sin palabras publicada por Man-Keung Siu en Mathematics Magazine en 1984.

Realizamos la prueba para n = 4. Para empezar, consideramos tres copias de una cierta estructura geométrica que refleja la suma de los cuadrados de los 4 primeros números, 12 + 22 + 32 + 42 = 1 + 4 + 9 + 16.

.

Y después, juntamos las tres estructuras…

.

… para formar la siguiente estructura compacta, que está formada por un ortoedro (es decir, una caja rectangular) con una base de n = 4 cubos de ancho y n + 1 = 5 cubos de largo, y una altura de n = 4 cubos, es decir, n (n + 1) n = 80 cubos en total, pero además, en la parte de arriba hay 1 + 2 + 3 + 4 cubos más (en general, 1 + 2 + … + n cubos), que aún no habíamos contado.

.

De donde se deduce la fórmula de la suma de los cuadrados de los n primeros números naturales.

.

La idea de Man-Keung Siu es la misma, pero en la estructura compacta final anterior, se parten los cubos de la parte superior (que son la mitad de los que cubrirían todo el espacio superior) por la mitad y se rellena la parte que falta de para generar un ortoedro de lados n, n + 1 y n + 1/2, como se muestra en la imagen del artículo original.

.

Otra demostración sin palabras que podemos ver en el libro de Roger B. Nelsen, demostraciones sin palabras, de la suma de los cuadrados de los n primeros números naturales, obtenida de forma independiente por el gran divulgador de las matemáticas Martin Gardner y el matemático Dan Kalman, es la siguiente, que mostramos para n = 5.

Como se muestra en la imagen, se consideran tres copias de la suma de los cuadrados de los 5 primeros números naturales, 12 + 22 + 32 + 42 + 52, mediante disposiciones geométricas coloreadas de forma diferente para poder seguir el movimiento de los cubos en la siguiente imagen (cada cubo es, de nuevo, una unidad). Observemos que la estructura que está en el medio está coloreada con la idea de que todo número cuadrado n2 es la suma de los primeros números impares 1 + 3 + 5 + … + (2n – 1).

.

A continuación, se recolocan los cubos de la copia central en función del color, junto con las copias laterales, para obtener un rectángulo, cuya anchura es 11 = 2 n +1 y altura 1 + 2 + 3 + 4 + 5 = 15 = 1 + 2 + 3 + … + n.

.

Calculando el área del rectángulo, que por una parte es tres veces la suma de los cuadrados de los n primerosnúmeros naturales y por otra el producto de los lados del rectángulo, se obtiene la fórmula deseada.

.

La última demostración sin palabras que voy a mostrar hoy, y que según Roger B. Nelsen, se debe a Nanny Wermuth y Hans-Jürgen Schuch, de la fórmula de la suma de los cuadrados de los primeros números naturales es mi favorita entre las que hemos visto. Es una demostración visual contundente.

Empezamos con tres estructuras geométricas, en cubitos de colores rojo, blanco y verde, que expresan la suma de los cuadrados de los n primeros números naturales, para n = 4. Las dos estructuras de los laterales son bastante evidentes, y la del centro, la blanca, es una estructura que se basa en la idea de que cada número cuadrado se puede expresar como suma de números impares consecutivos, así 12 = 1, 22 = 1 + 3, 32 = 1 + 3 + 5 y 42 = 1 + 3 + 5 + 7.

.

Juntamos las tres estructuras geométricas. El número de cubos es tres veces la suma de los cuadrados de los n = 4 primeros números naturales.

.

Finalmente, construimos una estructura análoga a esta, pero ahora con otros tres colores diferentes, azul, negro y amarillo, y la colocamos encima de la anterior para formar un ortoedro (caja rectangular) cuyos lados miden (2n + 1), n y (n+1). Por lo tanto, el número de cubos de la estructura final es n (n+1) (2n + 1), y cada una de las seis piezas, que es 12 + 22 + 32 + 42, tendrá la sexta parte.

.

Para finalizar, os dejo la portada del segundo libro de Roger B. Nelsen sobre demostraciones sin palabras, que incluye la demostración visual de una serie infinita.

Bibliografía

1.- Javier Barrallo, Eiffel Icosa, SIGMA, revista de matemáticas, n. 32, p. 147-158, 2008.

2.- Roger B. Nelsen, Demostraciones sin palabras (ejercicios de pensamiento visual), Proyecto Sur, 2001.

3.- Miodrag S. Petrovic, Famous Puzzles of Great Mathematicians, AMS, 2009.

4.- Ian Richards, Proofs without words: Sum of Integers, Mathematics Magazine 57, n.2, p.104, 1984.

5.- Roger B. Nelsen, Proofs without words II, MAA, 2000.

Sobre el autor: Raúl Ibáñez es profesor del Departamento de Matemáticas de la UPV/EHU y colaborador de la Cátedra de Cultura Científica

El artículo Matemáticas para ver y tocar se ha escrito en Cuaderno de Cultura Científica.

Entradas relacionadas:

1. ¿Para qué sirven las matemáticas?
2. Las matemáticas del taxi
3. El asesinato de Pitágoras, historia y matemáticas (y II)

Amaia Portugal Lehenbizikoz ziria sartzen dugunean, burmuineko amigdalak sentipen negatiboak eragiten dizkigu, baina erreakzio hori ahuldu egiten da gezurretan jarraitu ahala. Orduan eta erosoago gaude iruzurrarekin, eta orduan eta handiagoak eta ugariagoak izan daitezke gure gezurrak. Hala ondorioztatu dute, Londresko University Collegen egindako esperimentu batean.

Endredozko komedia askoren haria da, eta, egiari zor, guri geuri ere tarteka gertatzen zaigu: gezur bat esan, eta ondoren hura estaltzeko beste bat bota, eta beste bat, eta beste bat… egoera nahi baino gehiago korapilatu arte. Bada, gizakiok gezurren katramila luzetan sartzeko joera badugu, ez da soilik ziri txiki bat sinistarazteko beste guztia apaindu behar izaten dugulako. Izan ere, zenbat eta gezur gehiago esan, orduan eta erosoago gaude iruzurrarekin, ez gara hasieran bezain gaizki sentitzen.

Hala azaldu dute Londresko University College erakundeko zenbait ikertzailek, Nature Neuroscience aldizkarian argitaratutako artikulu batean. Idatziaren izenburua argigarria da oso: the brain adapts to dishonesty, edo euskaraz, garuna egokitu egiten da zurikeriatara. Egiaztatu dutenez, gezur txikitan behin eta berriz aritzean, gure burmuinak galdu egiten du jarrera horrek dakarkion ezinegonarekiko sentikortasuna. Ondorioz, errazagoa zaigu gerora gezur gehiago eta handiagoak botatzea.

Irudia: Pinotxori bezala, behin gezurretan hasita, gizakioi ere kosta egiten zaigu galga jartzea.
(Argazkia: mhagemann / CC BY-SA 2.0)

Amigdalari erreparatu diote ikerketa honetan. Garuneko lobulu tenporalaren aurrealdean dagoen gai grisezko masa da amigdala, almendra itxurakoa, eta emozioarekin lotuta dago. Ikertzaileok ikusi dutenez, amigdalaren erantzuna aktiboagoa da lehen gezurra esaten denean, baina bere erreakzioa gainbeheran doa gezur gehiago esan ahala, eta aldi berean, iruzurra handituz doa. Tali Sharot ikerketaren arduradunak adierazi bezala, “guretzat onuragarria izango delakoan gezurretan aritzen garenean, gure amigdalak sentipen negatiboa sorrarazten du, eta zenbaterainoko gezurra botatzeko prest gauden mugatzen du horrek. Hala ere, erreakzio hori ahuldu egiten da gezurretan jarraitu ahala: zenbat eta gehiago ahuldu, orduan eta handiagoak bihurtzen dira gure gezurrak”.

Ondorio horretara iristeko 18 eta 65 urte arteko 80 boluntariorekin egin dute esperimentua. Pote batean zenbat libera zeuden asmatu behar zuten, eta haien estimazioaren berri eman aurrez aurre ez zeukaten kideari, horretarako ordenagailua erabiliz. Estimazio horietan nahi beste gezur esateko baimena zuten esperimentuko partaideek.

Lehenengo kasuan, estimazioa zenbat eta zehatzagoa izan, partaidearentzat zein bere kidearentzat orduan eta onuragarriagoa izango zela esan zitzaien. Baina ondoren, askotariko agertokiak planteatu zitzaizkien. Hala nola, estimazioa gainetik edo azpitik egiten bazuten: haiek irabaziko zutela, haien kidearen lepotik; biek irabaziko zutela; kideak irabaziko zuela, haien lepotik; eta batak edo besteak irabaziko zuela, baina besteari kalterik egin gabe.

Catch me if you can filmean ere, protagonistaren gezurrak gero eta handiagoak dira. (Bideoa)

Gainestimazioa, kidearen lepotik, boluntarioaren aldekoa zen agertokian, hasieran zertxobait baino ez zuten puzten kalkulua, eta amigdalak gogor erantzuten zuen. Esperimentuak aurrera egin ahala, ordea, zifra gero eta gehiago puzten zuten boluntarioek, eta amigdalaren erreakzioak behera egiten zuen. Hala, hasieran gainestimazioa batez beste lau liberakoa zen bitartean, esperimentua bukatzerako (80 bat ariketaren ondoren) zortzi liberatan ari ziren puzten emaitza. 80 boluntario horien artean, 25ek garuna eskaneatu bitartean egin zuten esperimentua, eta hor argi eta garbi ikus zitekeen amigdalaren erreakzioaren bilakaera, eta gezurrak esaten ohitu egiten dela garuna.

Horrenbestez, ikerketak iradokitzen duenez, gaizki dagoenari edo immorala deritzonari higuina dio gure amigdalak, baina higuin hori lausotuz doa, ekintza errepikatzen den heinean. “Zurikeria baino ez dugu aztertu kasu honetan, baina litekeena da printzipio hau bera beste ekintza batzuetan ere aplikatzeko modukoa izatea. Hala nola, gehiegi arriskatzeko edo jokabide oldarkorrak izateko joerez ari garenean”, gaineratu du Neil Garrett artikuluaren egile nagusiak.

Erreferentzia bibliografikoa:

Neil Garrett et al. The brain adapts to dishonesty. Nature Neuroscience (2016). Published online: 24 October 2016. DOI:10.1038/nn.4426

———————————————————————————-

Egileaz: Amaia Portugal (@amaiaportugal) zientzia kazetaria da.

———————————————————————————-

The post Gezurrak esatera ohitu egiten da garuna appeared first on Zientzia Kaiera.

Diagnosticar los trastornos psicopatológicos no es precisamente fácil. Eparquio Delgado lo padece en primera persona.

Edición realizada por César Tomé López a partir de materiales suministrados por eitb.eus

El artículo #Naukas15 No estamos locos se ha escrito en Cuaderno de Cultura Científica.

Entradas relacionadas:

1. #Naukas15 Luis Quevedo entrevista a Eudald Carbonell y Goyo Jiménez
2. #Naukas15 Endosimbiontes
3. #Naukas15 Replay